Mission Centenaire 14 -18 <http://centenaire.org/fr> (24. XII 2018).
Francuski portal posvеćеn stogodišnjici obеlеžavanja Prvog svеtskog rata nastao jе kao rеzultat dеlovanja radnе grupе imеnovanе od stranе francuskе vladе 2012. godinе. U radu ovog tеla učеstovalе su brojnе i najvažnijе francuskе kulturnе institucijе. Portal ima tri glavnе sеkcijе: prvu posvеćеnu komеmorativnim događajima u Francuskoj i drugdе; drugu fokusiranu na francuskе digitalnе kolеkcijе i tеmе u vеzi sa Prvim svеtskim ratom, uključujući rеdak i vrеdan arhivski matеrijal (Trésors des archives); trеću, koja jе u vеzi sa naučnim i obrazovnim aktivnostima. Posеban značaj sеkciji sa ditalnim arhivskim dokumеntima dajе građa porеklom iz privatnih kolеkcija. U okviru prеzеntacijе su razmеštеnе i brojnе vеzе ka drugim intеrnеt lokacijama. Iako inicijalno pokrеnut kao multilingvalan (francuski, еnglеski, nеmački jеzik), najvеći broj sadržaja na portalu jе dostupan samo na francuskom jеziku.
Slobodan Mandić, 24. decembar 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2018, str. 167.
Istorijski arhiv Beograda, „Baza podataka zatočenika logora Sajmište”, Eskalacija u Holokaust, <https://www.holokaust.arhiv-beograda.org/sajmiste> (20. XII 2018).
U logoru na beogradskom Sajmištu, gde je početkom decembra 1941. godine bilo zatočeno oko 6.400 Jevreja i oko 600 Roma, većinom žena i dece, život je izgubilo preko 6.300 zatočenika, i to za samo šest nedelja, u aprilu i maju 1942. godine. Iako o ovim žrtvama više od 70 godina nije bilo detaljnijih podataka, zahvaljujući nedavnom otkriću prilikom revizije fondova u Istorijskom arhivu Beograda, pronađena je arhivska građa koja sadrži dokumentaciju i prijave smrti za više od 3000 beogradskih Jevreja ubijenih u logoru Sajmište. Motivisani ovim otkrićem, u Istorijskom arhivu Beograda su inicirali široku međunarodnu saradnju sa ciljem da se istraže savremena iskustva i metodologije, kako bi pronađen materijal bio obrađen i predstavljen javnosti na najbolji i najefektniji način. Kao jedan od rezultata projekta Eskalacija u Holokaust proizišla je i pretraživa baza podataka zatočenika logora Sajmište koja sadrži podatke za 3.505 ubijenih osoba. Pretraživanje se vrši po prezimenu, imenu, ili oba podatka. Unetim podacima o žrtvama (prezime; ime; ime oca; devojačko prezime; godina rođenja/starost; zanimanje; nacionalnost/veropispovest; boravište; izvor; podnosilac prijave) u pojedinim slučajevima pridružene su i digitalne kopije dokumenata iz drugih arhivskih celina, a koje se odnose na određenu ličnost (prijave boravka, upisnice učenika, prijave imovine, različite molbe i dr). Pridružena arhivska građa na poseban način svedoči o životu jedne zajednice, čiji su pripadnici tragično stradali u logoru na beogradskom Sajmištu 1942. godine.
Slobodan Mandić, 20. decembar 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2018, str. 163-164.
Open Society Archives, Czechoslovakia 68/08 < http://cssr68.osaarchivum.org> (10. XII 2018).
Povodom obeležavanja pola veka od invazije država Varšavskog pakta na Čehoslovačku, Arhiv otvorenog društva pokrenuo je 20. avgusta 2018. godine sajt posvećen tom događaju. Blizu četiri hiljade članaka redakcije Slobodne Evrope objavljivano je na sajtu te kuće ,,u realnom vremenu”, onako kako su se vesti pojavljivale pre pedeset godina. Nakon 10. septembra 2018. objavljeni novinski izveštaji ostali su dostupni na sajtu, zajedno s propratnim sekcijama sajta, među kojima je galerija od 39 fotografija invazije sovjetskih i bugarskih snaga na Košice, u istočnoj Slovačkoj, kao i manja kolekcija originalnih dokumenata, poput letaka koje je lokalno stanovništvo namenilo okupacionim snagama, ili pak onih koje je sovjetska vojska delila čehoslovačkim građanima, kao i materijala štampanog u znak podrške koju su različite lokalne organizacije i grupe građana izražavale prema Dubčekovoj vladi.
Slobodan Mandić, 10. decembar 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2018, str. 93.
Лейкинд Олег Леонидович, Махров Кирилл Васильевич, Северюхин Дмитрий Яковлевич, Искусство и архитектура русского зарубежья <http://www.artrz.ru> (9. X 2018).
Prezentacija projekta posvećenog umetnicima i arhitektama među ruskim emigrantima. Obiman materijal na sajtu je enciklopedijski organizovan u nekoliko sekcija, a geografski su pokrivene sve važne oblasti i značajni centri ruske emigracije u prvoj polovini XX veka. Isto tako, obuhvaćene su mnogi umetnički pravci: grafika, slikarstvo, vajarstvo, dizajn, pozorište, film, fotografija, a posebno je izdvojena arhitektura crkvenih objekata. Očigledan je odgovarajući doprinos i srpskog saradnika na projektu, Alekseja Arsenjeva, zahvaljujući kome je uvršten i veliki broj odrednica koje pokrivaju razna boravišta ruskih emigranata u Srbiji. Pored biografskih i bibliografskih podataka, sajt sadrži i pretražive informacije o arhivskoj građi, umetničkim udruženjima, grupnim izložbama, savremenim publikacijama. Autori projekta s pravom ističu da je nasledstvo ruske dijaspore sastavni deo ruske kulture, ali da istovremeno pripada i zemljama dijaspore, te stoga služi kao neka vrsta mosta za kulturno približavanje Rusije s drugim zemljama.
Slobodan Mandić, 9. oktobar 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2018, str. 92-93.
University of Texas at Austin, Harry Ransom Center Digital Collections <https://hrc.contentdm.oclc.org/digital/> (25. IV 2018).
Hari Ransom centar Univerziteta Teksas u Ostinu predstavlja jedinstvenu instituciju unutar koje funkcionišu arhiv, biblioteka i muzej, specijalizovani za američke i evropske kolekcije značajne na polju istraživanja umetnosti i humanističkih nauka. U Centru se čuva 36 miliona književnih rukopisa, milion retkih knjiga, pet miliona fotografija i više od sto hiljada umetničkih dela. Deo ovih bogatih kolekcija dostupan je od decembra 2017. godine u digitalnom obliku preko jedinstvenog portala gde je sav materijal organizovan u okviru osamdeset posebnih celina. Korisnicima je omogućen pristup arhivama književnika kao što su Gabrijel Garsija Markes, Edgar Alan Po, Džek London, Luis Kerol, Oskar Vajld, Tomas Hardi, zatim kolekcijama srednjovekovnih i ranih modernih rukopisa, fotografskim kolekcijama pojedinih novina (New York Journal American), retkih knjiga, specijalnim zbirkama filmskih i drugih plakata i postera, kolekcijama negativa staklenih ploča, umetničkih dela, zbirkama posvećenim pojedinim književnim junacima (Šerlok Holms). Sa tehničke strane, pristup građi je omogućen upotrebom seta aplikacija namenjenih za komptatibilnu funkcionalnost unutar repozitorijuma digitalnih slika, a koji su formirani i kojima upravlja zajednica biblioteka, muzeja, arhiva, softverskih kompanija i drugih organizacija (The International Image Interoperability Framework – IIIF). Takođe, za pregled digitalizovanog materijala je upotrebljen softver otvorenog koda Mirador (Mirador).
Slobodan Mandić, 25. april 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2017, str. 126-127.
Stockholmsstad, Stockholmskällan <https://stockholmskallan.stockholm.se/> (30. XI 2017).
Obrazovni web sajt Grada Stokholma Stockholmskällan sadrži preko trideset hiljada indeksiranih istorijskih izvora i nastao je kao rezultat saradnje između gradskog muzeja, arhiva i biblioteke. Prezentacija je pokrenuta i sufinansirana od strane institucija učesnica, a koordinisana od strane gradskog departmana za obrazovanje. Godišnje ovu lokaciju poseti preko 650.000 korisnika, od kojih su većina nastavnici i studenti, a u manjem broju ostali koji se zanimaju za istoriju Stokholma. Visoka stopa posećenosti sajta govori u prilog ispravnosti odluke o udruživanju resursa ovih insitucija na jednom mestu. Korisnici van švedskog govornog područja mogu da se upoznaju sa osnovnim informacijama o projektu na engleskom jeziku, ili da izvrše pregled bogate baze fotografija i drugog vizuelnog materijala. Takođe, dostupne sadržaje je moguće izlistati i kroz sekciju Teme (Teman), preko menija sa desne strane.
Slobodan Mandić, 30. decembar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2017, str. 142.
London Metropolitan Archives, Collage – The London Picture Archive <https://collage.cityoflondon.gov.uk/> (29. XII 2017).
Londonski metropoliten arhiv, istraživački centar specijalizovan za istoriju Londona, omogućio je korisnicima javni pristup za oko 250.000 slika (fotografija, printova, crteža, gravira, mapa) iz svoje bogate kolekcije, a za koju se procenjuje da ukupno sadrži dva miliona jedinica takve vrste građe. Osim građe Metropoliten arhiva, kolekcija sadrži i oko 6000 slika, akvarela, crteža i skulptura iz kolekcije Gildhol umetničke galerije. Najstarije ilustracije potiču iz sredine XV veka, a uvrštene su i fotografije iz novijeg vremena. Prostorino su pokriveni svi delovi Londona, kao i susedni okruzi. Izuzetnu kolekciju moguće je pretraživati sistemom napredne pretrage prema raznim parametrima: ključnim rečima, frazama i brojevima; pojedinačnim kolekcijama; hronološkim rasponom; tematskim odrednicama (ljudi, mesta, istorijski događaji); imenu autora/izdavaču; formatu; kataloškim oznakama. Autori sajta su dodatno organizovali materijal u okviru pojedinačnih galerija (37) i kolekcija (58), a posebno treba istaći odeljak sa interaktivnom mapom Londona gde su fotografije i crteži razvrstani u okviru markera sa brojevima koji označavaju količinu slika na određenoj lokaciji.
Slobodan Mandić, 29. decembar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2017, str. 139.
Российскоевоенно-историческоеобщество (гл.редактор Бобкова Марина Станиславовна Разработано), Сто главных документов российской истории <http://doc.histrf.ru> (24.XI 2017).
Sajt Sto glavnih dokumenata ruske istorije predstavlja širu platformu za predstavljanje istorijskih izvora i ukazivanja na važnost utemeljenosti istorijskih istraživanja na dokumentima. Autori sajta ukazuju da je namera da se u prvi mah objavi sto dokumenata, ali da se kolekcija kasnije proširuje novim sadržajima. Jednostavna koncepcija sajta omogućuje veoma lako korišćenje: dokumenti su raspoređeni u pet odeljaka prema vremenskim periodima, a svaki dokument osim digitalne kopije sadrži i tekstualni sadržaj na savremenom ruskom jeziku, kao i preporučenu literaturu, a tu su i odgovarajuća pitanja, osmišljena tako da testiraju razumevanje sadržaja i vremenski kontekst nastanka. Pitanja takođe mogu da posluže i za analizu i interpretaciju teksta dokumenta. Publikovanje primarnih izvora je propraćeno i izvorima drugog reda, a koji mogu imati važan karakter za razjašnjavanje ili sadrže informacije o načinu i načinima implementacije “ključnog” dokumenta. To mogu biti dokumenti izvršnih vlasti, kao i izvori ličnog porekla (prepiska, memoari), naučno-popularna publicistika, audio-vizuelni materijal itd. Interaktivna komponenta portala je izražena i u činjenici da se uzimaju u obzir i reakcije korisnika. Tako je na početnoj stranici prezentovano top-10 dokumenata čiji izbor se generiše usled interesovanja korisnika za određeni dokument. Kako autori ističu, jedna od osnovnih ideja za pokretanje sajta je namera da se sistematskim prikupljanjem i objavljivanjem dokumenata o ruskoj istoriji smanji broj sumnjivih istorijskih konstrukcija i predrasuda koje nisu zasnovane na istorijskim izvorima.
Slobodan Mandić, 24. novembar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2017, str. 96-97.
Историјски архив Београда, Изложба Векови Београда /XVI–XXвек/, 2015, <http://www.stalnapostavka.arhiv-beograda.org> (17. I 2017).
Povodom obeležavanja sedamdeset godina od osnivanja Istorijskog arhiva Beograda septembra 2015. godine objavljeno je onlajn elektronsko izdanje stalne izložbene postavke Vekovi Beograda /XVI–XX vek/ prvi put postavljene u Galeriji Arhiva 2003. godine, a rekonstruisane i dopunjene 2010. godine. Internet prezentacija u potpunosti sledi originalni koncept izložbe i sadržaj štampanog izdanja kataloga,gde su najvrednija i najatraktivnija dokumenta Arhiva grupisana u devet problemskih, tematskih i hronoloških celina. Svaka pojedinačna celina je dodatno podeljena na nekoliko tema koje sadrže digitalne prikaze eksponata u formi pojedinačnog galerijskog prikaza, a na dnu svake slike je legenda sa rednim brojem, potpisom i godinom.Pored toga što mogu videti izložbenu postavku, posetioci prezentacije u odeljku Izložba mogu pročitati i preuzeti predgovor originalnog kataloga iz 2003. godine,kao i videti pozivnicu, plakati galeriju s izborom iz knjige utisaka. Sadržaj prezentacije je pretraživ, a celokupno je dostupan na srpskom i engleskom jeziku. Priređivanjem ,,stalne“izložbene postavke Vekovi Beograda /XVI–XX vek/ u elektronskoj onlajn formi prevaziđena su ograničenja prostorno-vremenske dimenzije klasične izložbene forme, a pet vekova istorije Beograda prikazanih kroz vrednu arhivsku građu ovim je postalo dostupno najširem krugu korisnika.
Slobodan Mandić, 17. januar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2016, str. 129-130.
Open Society Archives (OSA), Parallel Archive, 2008, <http://www.parallelarchive.org> (21. I 2017).
Arhiv otvorenog društva pri Centralno-evropskom univerzitetu u Budimpešti nastao je 1995. godine kada su na ovom mestu smešteni materijali dokumenta Radija Slobodna Evropa i Istraživačkog instituta Radija Sloboda. Arhivska građa pohranjena u ovoj ustanovi prvenstveno pokriva period Hladnog rata, postkomunističkog razdoblja, kao i materijal koji se odnosi na kršenje ljudskih prava. Drugi važan segment delovanja Arhiva otvorenog društva, koji je zapravo istraživački institut, predstavlja eksperimentisanje na polju savremene arhivistike, to jest istraživanje novih mogućnosti u pogledu pristupa, kontekstualizacije, prezentovanja i upotrebe arhivskih dokumenata. Jedan od rezultata u pokušaja da se arhivskim dokumentima pristupi na nov način predstavlja internet sajt, beta verzija Paralelnog arhiva, koji komunicira sa korisnicima u dva pravca: s jedne strane to je onlajn digitalni repozitorijum u koji je smešteno blizu 3.000 dokumenata, ali s druge strane istovremeno i alat za pravljenje i održavanje ličnih kolekcija primarnih izvora, sa mogućnošću uključivanja tih dokumenata u postojeći i već sistematizovani materijal. Omogućena je i komunikacija između fizički udaljenih istraživača koja bi olakšala dolazak do željenih izvora. Pretpostavka za ovakav vid komunikacije leži u proceni da se milioni već digitalizovanih dokumenata nalaze pohranjeni na privatnim računarima, i da bi mogli biti podeljeni sa drugim zainteresovanim istraživačima za dobrobit šire naučne zajednice. Iako je na sajtu Paralelnog arhiva registrovanim korisnicima zaista omogućeno i jednostavno objašnjeno na koji način mogu koristiti lični nalog za kreiranje sopstvenih zbirki dokumenata, kao i koje su mogućnosti izbora čuvanja tih dokumenata (do dve godine)privatno, ili deljenja i komunikacije sa drugima, ostaje otvoreno pitanje koliko su u praksi ovakve mogućnosti zaista iskorišćene od strane istraživača. Primera radi, u sekciji sajta za komunikaciju registrovanih korisnika putem foruma u okviru nekoliko registrovanih tema, nema vidljivih aktivnosti poslednjih godina. Stiče se utisak da je uprkos prvobitnoj zamisli tvoraca Paralelnog arhiva, da pored digitalno dostupnih dokumenata iz Arhiva otvorenog društva smeštenih u repozitorijum, a pregledno razvrstanih na sajtu prema tipu (tekst, slika), jeziku, državi i dodeljenim metapodacima, korisnicima ponude platformu kojom će postojeći sadržaj i sami značajno dopuniti u međusobnoj komunikaciji, ovaj sajt ipak ostaje pre svega lokacija za slobodan pristup zbirci dokumenata.
Slobodan Mandić, 21. januar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2016, str. 128-129.
