Дигитална библиотека на Република Северна Македонија, <http://www.dlib.mk/> (15. I 2025).
Digitalna biblioteka nacionalne i univerzitetske biblioteke Severne Makedonije „Sv. Kliment Ohridski” iz Skoplja putem posebnog portala omogućava pristup različitim bibliografskim sadržajima u digitalnom obliku. Glavni odeljak sajta Kolekcije sadrži materijal izlistan azbučnim redom, raspoređen u nekoliko celina: arheografija (stare i retke knjige, staroslovenski rukopisi), audio knjige (priče za decu), Blažo Koneski, Digitalna italijanska biblioteka Severne Makedonije, razglednice Makedonije pre 1946, zbirka retke periodike (22 naslova), časopisi (za sada samo Makedonka: glasilo AFŽ-a Makedonija), zbirka doktorskih i magistarskih radova, izveštaja naučnoistraživačkih projekata, kartografija (planovi i skice, stare i retke karte), likovna zbirka (grafike, crteži), muzička zbirka, opšti fond. Prerastavši u Digitalnu biblioteku Makedonije 2013. godine, portal je na nacionalnom nivou otvorio vrata i za druge institucije da se uključe u proces digitalizacije uz značajno manje troškove, jer u nacionalnoj biblioteci „Sv. Kliment Ohridski” preuzimaju odgovornost za digitalizaciju retke bibliotečke građe, hostovanje i održavanje sadržaja i kreiranje metapodataka. Stručna obrada digitalizovanog materijala uz korišćenje važećih međunarodnih standarda i upotreba naprednog softvera za opis arhivske građe svakako zahtevaju značajniji radni angažman, stoga je za očekivati da bi se ova organizovana kolekcija u narednom periodu mogla dodatno obogatiti novim materijalima.
Anemi – Digital Library of Modern Greek Studies <https://anemi.lib.uoc.gr> (25. X 2022).
Anemi – Digital Library of Modern Greek Studies
Digitalna biblioteka modernih grčkih studija je pokrenuta još 2006. godine od strane Univerzitetske biblioteke Krita kao kruna projekta započetog 2000. godine. Obogaćivanja sadržaja Biblioteke je nastavljano sve do maja 2009. godine. Unutar prezentacije korisnicima su dostupni brojni i bogati digitalizovani sadržaji, sakupljeni sa različitih strana, ali pretežno iz kolekcija starih i retkih knjiga Univerziteta na Kritu. Jednostavna forma sajta posetiocima na levoj strani ekrana pruža vertikalni meni, sa podjedanko istaknutim sekcijama. Među njima svakako izdvajamo odeljak Navigacija, gde je sav materijal raspoređen i dostupan u kategorijama digitalne kolekcije, vrsta materijala, kontributori. Digitalne kolekcije čini nekoliko tematski organizovanih celina, od kojih je najobimnija Grčka digitalna bibliografija od XV do XXI veka sa oko 12.500 jedinica, odnosno dostupnih knjiga u digitalnom obliku. Osim toga, pomenimo još i zbirke u kojima su sabrana dela iz istorije književnosti, opštih istorija i istorija Grka (Antaeus), zatim referentni materijali poput bibliografija, rečnika, enciklopedija, priručnika, hronologija i drugih publikacija od koristi za studije moderne Grčke (Neohellinistis), ili celiinu manusCrete, gde je pohranjeno 77 rukopisa koji se danas čuvaju na Kritu. Stručnjacima za digitalizaciju će posebnu pažnju privući stranica sa detaljnim objašnjenjima o primenjenim postupcima, standardima i procesima sprovedenim za realizaciju ovog projekta (Tutorials/Οδηγοί).
Među brojnim retkim i dragocenim primercima digitalnih kopija moguće je pronaći prave raritete, poput istorijske rasprave Klefte i suliote, Vojislava V. Rašića, štampane u Beogradu 1892. godine. Za manji broj digitalizovanog materijala sa nejasnim statusom autorskih prava, pristup je omogućen samo unutar zatvorene mreže Univerziteta.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2022, str. 99-100.
Manastir Visoki Dečani, Biblioteka manastira Dečani <https://www.decani.org/sr/latinica-srpski/knjige> (21. II 2022).
Veb prezentacija manastira Visoki Dečani, zadužbine kralja Stefana Dečanskog i cara Stefana Dušana iz XIV veka, koju je 2004. godine Unesko uvrstio na svoju listu svetske kulturne baštine, pored odeljaka posvećenih znamenitoj istoriji, izgledu, bogatoj riznici i opštežiću manastira, takođe sadrži i posebno izdvojenu elektronsku biblioteku. Ovde su u digitalnom prikazu dostupne sve knjige iz vredne kolekcije od preko sto pedeset dečanskih rukopisnih knjiga od XIII do XVIII veka, zatim i kolekcija stare štampane knjige (među kojima i dela poznatih dečanskih igumana i monaha iz XIX i prve polovine XX veka), putopisi, nove knjige (odabrani naslovi iz biblioteke manastira), istorijski izvori (naslovi koji se neposredno bave manastirom Dečani bilo iz istorijskog, literarnog, ili aspekta istorije umetnosti). U posebnu celinu su izdvojeni naslovi na stranim jezicima, gde se mogu pronaći putopisi iz XIX i sa početka XX veka na engleskom i ruskom jeziku, stari letopisi i dnevnici na ruskom jeziku, naučna literatura o manastiru Dečani prevedena na engleski jezik, ali i knjige o aktuelnim događajima iz novije istorije regiona. Iako dostupna građa nije snabdevena metapodacima (u okviru nekog posebnog programa), te stoga nije moguće vršiti pretragu celokupnog materijala, mnoge knjige su obrađene softverom za optičko prepoznavanje teksta (OCR) i stoga ih je moguće pretraživati pojedinačno. Naročito treba istaći kvalitetno skenirane i u visokoj rezoluciji dostupne stranice iz kolekcije rukopisnih knjiga, koje se po značaju i bogatstvu svrstavaju odmah iza hilandarskih.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2022, str. 110-111.
Олег Рубецкий, Сайт «Милитера» («Военная литература»)<http://militera.org/> (20. II 2022).
Ruski sajt Militera posvećen vojno-istorijskoj literaturi pokrenut je 2001. godine i danas predstavlja jednu od najobimnijih internet biblioteka na ruskom jeziku. Brojni resursi dostupni na ovoj lokaciji razvrstani su u desetak odeljaka: autori, članci, periodika, vojna alternativa i futurologija, dečja vojna književnost, usmene istorije, vojne karte i dijagrami, poezija, pionirski poduhvati. Osnovni odeljci su dopunjeni sekcijama koje su klasifikovane prema vrsti literature (primarni izvori, dnevnici i pisma, memoari, biografije, vojne istorije, istraživanja, proza, tehnika i oružije i dr). Iako dominiraju sadržaji iz vojne istorije, u veliku količinu dostupnog materijala nužno su uključeni i srodni sadržaji iz drugih oblasti, poput statistike, politike, ekonomije, ili dela iz opšte istorije. Takođe, u odeljku sa linkovima ka drugim lokacijama (Ссылки) date su poveznice sa drugim korisnim i kompatibilnim lokacijama na internetu, poput sajtova koji imaju sekcije sa digitalnim bibliotekama i onim posvećenim staroj periodici i istorijskim novinama. Sav materijal na sajtu može se slobodno preuzeti u jednom ili više formata, a za korišćenje nekih će možda biti potrebna instalacija dodatnog softvera za čitanje knjiga, poput programa SumatraPdfza otvaranje fajlova u DjVu formatu. Ovaj format je inače napravljen primarno za skladištenje skeniranih dokumenata, naročito onih koji sadrže kombinaciju teksta, crtanih linija, indeksiranih kolor slika i fotografija.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2021, str. 96-97.
Digitalna Biblioteka Matice srpske <http://digital.bms.rs/ebiblioteka/> (1. IX 2021).
Kada su Jovan Hadžić i grupa srpskih trgovaca iz Pešte 1826. godine osnovali Maticu srpsku sa formiranom bibliotekom i rukopisnim odeljenjem, sigurno da nisu mogli ni da pretpostave da će nepunih dva veka kasnije veći deo čovečanstva imati mogućnost pristupa kolekcijama biblioteke iz bilo kog dela planete, putem uređaja koji gotovo svako od nas poseduje. Smeštena u Tekelijanumu, zadužbini Save Tekelije, Biblioteka Matice srpske (BMS) je za javnost otvorena avgusta 1836. godine, a 1864. je zajedno sa sedištem Matice preneta iz Pešte u Novi Sad.
Osnivačko pismo Matice srpske
U svrhu zaštite, ali i bržeg i jednostavnijeg pristupa publikacijama, kao i sa ciljem promocije i predstavljanja bogatog fonda BMS od 2006. godine odvijaju se poslovi na digitalizaciji koji su rezultirali formiranjem Digitalne Biblitioteke Matice srpske, jedne od najvećih digitalnih biblioteka u Srbiji. Sama Web prezenacija je pokrenuta septembra 2011. Izbor građe za digitalizaciju obavlja se prema vrednosti, celovitosti, retkosti, učestalosti korišćenja i drugim važnim kriterijumima. Prioritet je dat publikacijama koje su opisane u redovnim edicijama Ćirilske rukopisne knjige BMS i Katalog starih i retkih knjiga BMS kao i izdanjima biblioteke. U Digitalnu BMS do kraja avgusta 2021. godine ukupno je uključeno 31.174 publikacije (1.727.996 digitalnih stranica). Izuzetno bogat, raznovrstan i vredan materijal na sajtu je razvrstan unutar dvadeset četiri kolekcije, a zahvaljujući detaljnoj obradi omogućena je i napredna pretraga u kombinaciji ključnih reči i izdvojenih polja. Na početnoj strani, kao neka vrsta dobrodošlice i prvog vizuelnog kontakta, ispod polja za naprednu pretragu, posetiocima je omogućen uvid u četiri namenski formirane celine sa po nekolioko naslova (Najnovija izdanja, Najpopularnija izdanja, Na današnji dan po starom kalendaru/ po novom kalendaru). Ovo je svakako pohvale vredno rešenje, uz nadu da će autori prezentacije povremeno menjati i osvežavati početni izlog sajta, naročito ako se ima u vidu veličina baze digitalnih sadržaja koja im je na raspolaganju. U tom smislu treba posebno istaći vizuelni potencijal građe smeštene unutar kolekcija fotografija, razglednica, plakata, likovnih radova, muzikalija.
O sadržajnoj vrednosti kolekcija može poslužiti podatak da je od oko 480 knjiga koje je dao srpski 18. vek na sajtu dostupno 280 naslova izuzetne vrednosti koje je sada moguće pregledati i proučavati u onlajn režimu uz pomoć opcije Prelistajte. Ovim je omogućeno da čitav niz delatnika srpskog prosvetiteljstva poput Jovana Rajića, Zaharija Orfelina, Lukijana Mušickog, Pavla Solarića, Atanasija Stojkovića, Dositeja Obradovića, Milovana Vidakovića, bude približen savremenim pokolenjima. Sa izuzezkom Dositeja Obradovića, oni su uglavnom zaboravljeni zbog spora oko modifikacije srpskog jezika i potisunuti kao protivnici reforme za koju se zalagao Vuk Karadžić. Delo Jovana Rajića, koji je utemeljio razvoj novovekovne srpske istoriografije zastupljeno je sa 32 naslova. Među njima je i znamenita četvorotomna ”Istorija raznih slovenskih naroda, posebice Bugara, Hrvata i Srba”, u svom prvom izdanju iz 1794/95, i drugom iz 1823/24. U tom svom delu Rajić je uspešno sintetisao i uveliko nadmašio dotadašnju istorijsku tradiciju, „srpskoj istoriji dao izgubljeni početak“ i u skladu sa evropskom vizijom istorije – hronloškom podelom na staro, srednje i novo doba – srpsku istoriju izvodio od prelomnog vremena Seobe naroda.
Jovan Rajić, Istorija razaznih slovenskih naroda, posebice Bugara, Hrvata i Srba,1794.
Jevrejska digitalna biblioteka <www.jevrejskadigitalnabiblioteka.rs> (3. III 2020).
Jevrejska digitalna biblioteka u formi onlajn digitalnog repozitorijuma korisnicima omogućava otvoreni pristup za korišćenje i deponovanje publikacija i druge građe u vezi sa jevrejskim nasleđem u Srbiji, zemljama bivše Jugoslavije i šire. Repozitorijum ima za cilj prikupljanje, predstavljanje, afirmisanje i očuvanje opšteg jevrejskog verskog i svetovnog nasleđa, kulture, književnog stvaralaštva, istorije, jezika, kao i promovisanje različite bibliotečke građe i literature o Holokaustu. Ovaj značajan i pažnje vredan poduhvat nastao je na temelju saradnje Udruženja „Jevrejska digitalna biblioteka“ i Računarskog centra Univerziteta u Beogradu (RCUB). Na tehničkoj podlozi platforme namenski prilagođenog softvera otvorenog koda DSpace, usklađene sa Smernicama za repozitorijume OpenAIRE-a, iznikla je veoma sadržajna i upotrebljiva digitalna biblioteka. Na početnoj stranici prezentacije nakon opštih informacija izlistani su linkovani naslova najnovijih priloga, dok je u meniju sa desne strane omogućena pretraga prema više kriterijuma. Ispod polja za unos reči za pretragu omogućen je pregled sadržaja repozitorijuma prema tematima/oblastima, kolekcijama koje okupljaju srodnu građu, autorima, naslovima, ključnim rečima, godinama objavljivanja, tipovima dokumenata, naslovima časopisa itd. Zadovoljavajući spektar mogućnosti pretrage rezultat je deponovanja metapodataka koji opisaju publikacije, kao i izvršene kontrole od strane administratora. Interfejs prezentacije je dostupan na srpskom (ćirilica i latinica) i na engleskom jeziku.
Slobodan Mandić, 3. mart 2021.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2020, str. 131-132.
Библиотека града Београда, Дигитална библиотека града Београда <https://digitalna.bgb.rs/jsp/RcWebBrowseCollections.jsp> (8. II 2021).
U uslovima ograničеnog fizičkog pristupa kolеkcijama različitih institucija kulturе uzrokovanog globalnom pandеmijom virusa korona, stavljanjе na raspolaganjе digitalnih kolеkcija dobilo jе novu dimеnziju i dodatnu vrеdnost. Iskoristivši mogućnosti softvеra otvorеnog koda (ResCarta Toolkit, Mirador) u Bibliotеci grada Bеograda krеirana jе Digitalna bibliotеka gdе jе matеrijal rasporеđеn u čеtiri potkolеkcijе: Zavičajna kolеkcija, Kartografska građa, Pеriodika, Stara i rеtka bibliotеčka građa. Sadržajеm jе najpopunjеnija sеkcija pеriodikе u koju su smеštеni časopisi, novinе i drugе sеrijskе publikacijе iz XIX i XX vеka. Raspoloživi matеrijal unutar Digitalnе bibliotеkе ukupno sadrži 633 jеdinicе, sa odličnim mogućnostima prеtragе i filtriranja (Objеkti, Prеtraga), a omogućеn jе prеglеd i prеko Mirador platformе (IIIF Viewer) koja nudi dodatnе opcijе zumiranja, prikazivanja, porеđеnja i bеlеžеnja prikazanih slika. Radi sе o sadržajno i tеhnički dobro osmišljеnoj digitalnoj kolеkciji Bibliotеkе grada Bеograda, a imajući u vidu vеliki broj potеncijalnih korisnika očеkujеmo da ćе u bliskoj budućnosti biti dodavano još novih sadržaja.
Slobodan Mandić, 8. februar 2021.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2020, str. 104-105.
Електронски каталог рукописа и архивалија AtoM НБС <http://arhivalije.nb.rs> (18. XI 2019).
Elektronski katalog rukopisa i arhivalija Narodne biblioteke Srbije jedan je od retkih uspešnih primera digitalnog onlajn kataloga među baštinskim ustanovama kulture u Srbiji, koje su samostalno i u skladu s opšteprihvaćenim međunarodnim standardima postavile temelj za mogućnost pristupa informacijama o sopstvenoj arhivskoj građi. Za tu svrhu je iskorišćena prilagođena aplikacija otvorenog pristupa AtoM (skraćenica od „Access to Memory“), koja predstavlja web zasnovano softversko rešenje za opis arhivske građe, razvijeno od strane kanadske kompanije Artefactual Systems, u saradnji sa Programskom komisijom Međunarodnog arhivskog saveta.
Da bi ovaj katalog zaživeo na prihvatljiv način, osim prevoda stručne terminologije na srpski jezik, bilo je potrebno savladati ozbiljan izazov koji se ponajviše sastojao u prilagođavanju postojeće aplikacije i osmišljavanju komplikovanog sistema sa svim područjima opisa arhivske građe. Možda bi prosečnom korisniku više značio prihvatljiviji interfejs i optimalnije osmišljen dizajn, ali ipak kao važniju dimenziju treba istaći kompatibilnost podataka koji su uneti i rad na osnovu međunarodno prihvaćenih standarda, koji omogućavaju uvoz i izoz podataka (Dublin Core XML, EAD XML).
Zastupljene kolekcije na portalu moguće je pretraživati uz pomoć nekoliko filtera, i to: arhivski opisi, normativni zapisi, institucije, funkcije, predmet, mesta i digitalni objekti. Iako još u razvojnoj fazi, ovaj elektronski katalog predstavlja značajan iskorak i dobro polazište za iznalaženje rešenja za brz i efikasan pristup informacijama o vrednoj građi. Najavljeno je da će katalog nastaviti da se razvija i dopunjuje kako novim podacima tako i digitalizovanim predmetima u skorijoj budućnosti.
Slobodan Mandić, 18. novembar 2019.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2019, str. 116-117.
Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković”, Pretražive digitalizovane istorijske novine <http://www.unilib.rs/istorijske-novine> (5. XII 2018).
Inicijalno pokrenuta u okviru projekta Novine Europeane (Europeana Newspapers), digitalizovana kolekcija starih novina Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković”, sa nekoliko stotina hiljada novinskih tekstova predstavlja izuzetno vredan izvor za istraživanje brojnih tema. Većinom su predstavljene novine štampane u drugoj polovini XIX i u prvoj polovini XX veka, na srpskom jeziku i ćiriličnom pismu. Naročitu upotrebnu vrednost ove digitalne kolekcije, koja sadrži osamdeset novinskih naslova, predstavlja jednostavna mogućnost pretrage sadržaja zahvaljujući korišćenoj tehnologiji optičkog prepoznavanja znakova (OCR). Pri tome, budući da su znakovi unikodirani, pretragu je moguće vršiti i ćiriličnim i latiničnim pismom. Impozantna kolekcija novinskih članaka, u sadejstvu sa dobrim tehničkim rešenjima, uvrštava ovu lokaciju u neizbežni orijentir i dragocen izvornik za različita područja istorijskih istraživanja.
Slobodan Mandić, 5. decembar 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2018, str. 91-92.
Koninklijke Bibliotheek, Nationale Bibliotheek van Nederland, Fotoalbums Arius van Tienhoven, 1912-1915 <https://www.kb.nl/themas/geschiedenis-en-cultuur/moderne-geschiedenis/fotoalbums-arius-van-tienhoven-1912-1915> (12. III 2018).
Holandski lekar dr Arijus van Tinhoven (1886-1965) boravio je u Srbiji posredstvom Crvenog krsta tokom Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata (1912-1915) i tom prilikom napravio veliki broj vrednih fotografija na kojima su prikazane scene iz života, prizori sa beogradskih ulica i okolnih sela, drugih mesta (Skoplje, okolina Velesa, Pirot, Vranje, Valjevo), stanovništvo, medicinsko osoblje, ranjenici, oboleli, bolnice. Unuci doktora Van Tinhovena su 2015. godine ovaj materijal donirali Nacionalnoj biblioteci Holandije koja je primljene foto-albume digitalizovala i koji su sada dostupni na sajtu Biblioteke. Stranica sa koje je omogućen ulaz u tri foto albuma takođe sadrži i informacije o angažovanju dr Van Tinhovena u Balkanskim ratovima i u vojnoj bolnici u Beogradu, potom u Prvom svetskom ratu, Valjevskoj bolnici i učešću u komisiji za ispitivanje ratnih zločina austrougarske vojske u zapadnoj Srbiji, gde je doktor takođe angažovan i kao fotograf. Tu su i podaci o velikoj epidemiji stomačnog tifusa od kojeg je oboleo i doktor Van Tinhoven, nakon čega se marta 1915. vratio u Holandiju. Takođe, ovde možemo saznati i o njegovoj ljubavnoj vezi sa saradnicom, medicinskom sestrom Jakobom de Hrote koja se često pojavljuje na fotografijama, a sa kojom je 1916. godine stupito u brak i imao četvoro dece.
Slobodan Mandić, 12. mart 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2017, str. 127-128.
