Portal znanja Leksikografskog zavoda Miroslav Krleža, Istarska enciklopedija <http://istra.lzmk.hr/> (16. X 2023).
Uprkos visokotehnološkom savremеnom okruženju i mnogim veb prezentacijama sa istorijskim sadržajima, kod nas i u regionu još uvek postoji upadljivo mali broj onlajn dostupnih istoriografskih formi poput hronologija ili biografskih leksikona. Na Portalu znanja Leksikografskoga zavoda Miroslav Krleža, koji predstavlja mrežno sedište digitalnih verzija prethodno objavljenih izdanja u štampanom obliku, dostupna jе i Istarska enciklopedija, originalno publikovana 2005. godine. Ovo leksikografsko delo koje kroz članke o opštim i geografskim pojmovima, ustanovama, osobama koje su ostavile traga u istarskoj kulturi, nauci i drugim oblastima sadrži preko tri hiljade članaka dostupnih i pretraživih u odeljku Abecеdarij. Na kraju svakog članka nalazi se napomena da je članak preuzеt iz štampanog izdanja (verovatno za slučaj nadograđivanja), kao i preporučеni oblik citiranja. Pored toga što su članci urađeni kao hipertekstualni dokumenti koji sadrže hiperlinkove i hiperveze, kompjuterska obrada sadržaja omogućuje korisnicima da za pojеdine odrednicе kliknu i na prečicu ka srodnim sadržajima („traži dalje”). Tako se u okviru teksta za članak Slobodna Tеritorija Trsta (STT)nalezе hipervezе za pojmovе Pariski mirovni ugovori, Tršćanska kriza i Londonski memorandum, a prebacivanje na stranicu ka srodnim sadržajima vodi do prečica ka člancima o Trstu, Zoni A, Zoni B, Branku-Vladu Babiću, elektrifikaciji, Elektroistri, Jugoslaviji, Londonskom memorandumu, Osimskim sporazumima, istoriji. Realizacija mrežnog izdanja Istarskе enciklopedijе predstavlja dobar i ohrabrujući primer kako bi vredna leksikografska i slična izdanja mogla steći neuporedivo veći broj korisnika u digitalnom okruženju.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2023, str. 103-104.
Anemi – Digital Library of Modern Greek Studies <https://anemi.lib.uoc.gr> (25. X 2022).
Anemi – Digital Library of Modern Greek Studies
Digitalna biblioteka modernih grčkih studija je pokrenuta još 2006. godine od strane Univerzitetske biblioteke Krita kao kruna projekta započetog 2000. godine. Obogaćivanja sadržaja Biblioteke je nastavljano sve do maja 2009. godine. Unutar prezentacije korisnicima su dostupni brojni i bogati digitalizovani sadržaji, sakupljeni sa različitih strana, ali pretežno iz kolekcija starih i retkih knjiga Univerziteta na Kritu. Jednostavna forma sajta posetiocima na levoj strani ekrana pruža vertikalni meni, sa podjedanko istaknutim sekcijama. Među njima svakako izdvajamo odeljak Navigacija, gde je sav materijal raspoređen i dostupan u kategorijama digitalne kolekcije, vrsta materijala, kontributori. Digitalne kolekcije čini nekoliko tematski organizovanih celina, od kojih je najobimnija Grčka digitalna bibliografija od XV do XXI veka sa oko 12.500 jedinica, odnosno dostupnih knjiga u digitalnom obliku. Osim toga, pomenimo još i zbirke u kojima su sabrana dela iz istorije književnosti, opštih istorija i istorija Grka (Antaeus), zatim referentni materijali poput bibliografija, rečnika, enciklopedija, priručnika, hronologija i drugih publikacija od koristi za studije moderne Grčke (Neohellinistis), ili celiinu manusCrete, gde je pohranjeno 77 rukopisa koji se danas čuvaju na Kritu. Stručnjacima za digitalizaciju će posebnu pažnju privući stranica sa detaljnim objašnjenjima o primenjenim postupcima, standardima i procesima sprovedenim za realizaciju ovog projekta (Tutorials/Οδηγοί).
Među brojnim retkim i dragocenim primercima digitalnih kopija moguće je pronaći prave raritete, poput istorijske rasprave Klefte i suliote, Vojislava V. Rašića, štampane u Beogradu 1892. godine. Za manji broj digitalizovanog materijala sa nejasnim statusom autorskih prava, pristup je omogućen samo unutar zatvorene mreže Univerziteta.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2022, str. 99-100.
Олег Рубецкий, Сайт «Милитера» («Военная литература»)<http://militera.org/> (20. II 2022).
Ruski sajt Militera posvećen vojno-istorijskoj literaturi pokrenut je 2001. godine i danas predstavlja jednu od najobimnijih internet biblioteka na ruskom jeziku. Brojni resursi dostupni na ovoj lokaciji razvrstani su u desetak odeljaka: autori, članci, periodika, vojna alternativa i futurologija, dečja vojna književnost, usmene istorije, vojne karte i dijagrami, poezija, pionirski poduhvati. Osnovni odeljci su dopunjeni sekcijama koje su klasifikovane prema vrsti literature (primarni izvori, dnevnici i pisma, memoari, biografije, vojne istorije, istraživanja, proza, tehnika i oružije i dr). Iako dominiraju sadržaji iz vojne istorije, u veliku količinu dostupnog materijala nužno su uključeni i srodni sadržaji iz drugih oblasti, poput statistike, politike, ekonomije, ili dela iz opšte istorije. Takođe, u odeljku sa linkovima ka drugim lokacijama (Ссылки) date su poveznice sa drugim korisnim i kompatibilnim lokacijama na internetu, poput sajtova koji imaju sekcije sa digitalnim bibliotekama i onim posvećenim staroj periodici i istorijskim novinama. Sav materijal na sajtu može se slobodno preuzeti u jednom ili više formata, a za korišćenje nekih će možda biti potrebna instalacija dodatnog softvera za čitanje knjiga, poput programa SumatraPdfza otvaranje fajlova u DjVu formatu. Ovaj format je inače napravljen primarno za skladištenje skeniranih dokumenata, naročito onih koji sadrže kombinaciju teksta, crtanih linija, indeksiranih kolor slika i fotografija.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2021, str. 96-97.
Digitalna Biblioteka Matice srpske <http://digital.bms.rs/ebiblioteka/> (1. IX 2021).
Kada su Jovan Hadžić i grupa srpskih trgovaca iz Pešte 1826. godine osnovali Maticu srpsku sa formiranom bibliotekom i rukopisnim odeljenjem, sigurno da nisu mogli ni da pretpostave da će nepunih dva veka kasnije veći deo čovečanstva imati mogućnost pristupa kolekcijama biblioteke iz bilo kog dela planete, putem uređaja koji gotovo svako od nas poseduje. Smeštena u Tekelijanumu, zadužbini Save Tekelije, Biblioteka Matice srpske (BMS) je za javnost otvorena avgusta 1836. godine, a 1864. je zajedno sa sedištem Matice preneta iz Pešte u Novi Sad.
Osnivačko pismo Matice srpske
U svrhu zaštite, ali i bržeg i jednostavnijeg pristupa publikacijama, kao i sa ciljem promocije i predstavljanja bogatog fonda BMS od 2006. godine odvijaju se poslovi na digitalizaciji koji su rezultirali formiranjem Digitalne Biblitioteke Matice srpske, jedne od najvećih digitalnih biblioteka u Srbiji. Sama Web prezenacija je pokrenuta septembra 2011. Izbor građe za digitalizaciju obavlja se prema vrednosti, celovitosti, retkosti, učestalosti korišćenja i drugim važnim kriterijumima. Prioritet je dat publikacijama koje su opisane u redovnim edicijama Ćirilske rukopisne knjige BMS i Katalog starih i retkih knjiga BMS kao i izdanjima biblioteke. U Digitalnu BMS do kraja avgusta 2021. godine ukupno je uključeno 31.174 publikacije (1.727.996 digitalnih stranica). Izuzetno bogat, raznovrstan i vredan materijal na sajtu je razvrstan unutar dvadeset četiri kolekcije, a zahvaljujući detaljnoj obradi omogućena je i napredna pretraga u kombinaciji ključnih reči i izdvojenih polja. Na početnoj strani, kao neka vrsta dobrodošlice i prvog vizuelnog kontakta, ispod polja za naprednu pretragu, posetiocima je omogućen uvid u četiri namenski formirane celine sa po nekolioko naslova (Najnovija izdanja, Najpopularnija izdanja, Na današnji dan po starom kalendaru/ po novom kalendaru). Ovo je svakako pohvale vredno rešenje, uz nadu da će autori prezentacije povremeno menjati i osvežavati početni izlog sajta, naročito ako se ima u vidu veličina baze digitalnih sadržaja koja im je na raspolaganju. U tom smislu treba posebno istaći vizuelni potencijal građe smeštene unutar kolekcija fotografija, razglednica, plakata, likovnih radova, muzikalija.
O sadržajnoj vrednosti kolekcija može poslužiti podatak da je od oko 480 knjiga koje je dao srpski 18. vek na sajtu dostupno 280 naslova izuzetne vrednosti koje je sada moguće pregledati i proučavati u onlajn režimu uz pomoć opcije Prelistajte. Ovim je omogućeno da čitav niz delatnika srpskog prosvetiteljstva poput Jovana Rajića, Zaharija Orfelina, Lukijana Mušickog, Pavla Solarića, Atanasija Stojkovića, Dositeja Obradovića, Milovana Vidakovića, bude približen savremenim pokolenjima. Sa izuzezkom Dositeja Obradovića, oni su uglavnom zaboravljeni zbog spora oko modifikacije srpskog jezika i potisunuti kao protivnici reforme za koju se zalagao Vuk Karadžić. Delo Jovana Rajića, koji je utemeljio razvoj novovekovne srpske istoriografije zastupljeno je sa 32 naslova. Među njima je i znamenita četvorotomna ”Istorija raznih slovenskih naroda, posebice Bugara, Hrvata i Srba”, u svom prvom izdanju iz 1794/95, i drugom iz 1823/24. U tom svom delu Rajić je uspešno sintetisao i uveliko nadmašio dotadašnju istorijsku tradiciju, „srpskoj istoriji dao izgubljeni početak“ i u skladu sa evropskom vizijom istorije – hronloškom podelom na staro, srednje i novo doba – srpsku istoriju izvodio od prelomnog vremena Seobe naroda.
Jovan Rajić, Istorija razaznih slovenskih naroda, posebice Bugara, Hrvata i Srba,1794.
Arhiv Biblioteke XX vek <http://www.bibliotekaxxvek.com/category/arhiv-biblioteke-xx-vek> (12. III 2021).
U maju 2021. godine navršava se pedeset godina od kada je objavljena prva knjiga iz edicije Biblioteka XX vek, čiji je osnivač, izdavač i urednik Ivan Čolović. Prva knjiga je bila studija Pola Langrana Uvod u permanentno obrazovanje, a u sledećih pola veka je objavljeno blizu 250 naučnih i esejističkih dela domaćih i stranih pisaca o širokom krugu antropoloških tema. Prema rečima Milana Vlajčića Biblioteka XX vek je nastala kao uzgredna delatnost Narodnog univerziteta „Braća Stamenković” i postala dragocena lektira za radoznale, deo intelektualne biografije nekoliko naraštaja. Na web prezentaciji edicije od oktobra 2011. godine aktivan je i digitalni onlajn Arhiv u kojem su pohranjena dokumenta koja se odnose na istoriju ove serije knjiga (članci o Biblioteci, vesti o promocijama, intervjui sa urednikom, fotografije sa sajmova i promocija) i dokumenta o pojedinim naslovima (prikazi knjiga, intervjui sa autorima, fotografije sa promocija). Materijal u arhivu je dat u hronološkom nizu, od osnivanja Biblioteke, do najnovijih izdanja, a u okviru pojedinih naslova korisnici mogu pronaći i besplatno preuzeti elektronske verzije nekih knjiga.
Slobodan Mandić, 12. mart 2021.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2020, str. 132-133.
University of Texas at Austin, Harry Ransom Center Digital Collections <https://hrc.contentdm.oclc.org/digital/> (25. IV 2018).
Hari Ransom centar Univerziteta Teksas u Ostinu predstavlja jedinstvenu instituciju unutar koje funkcionišu arhiv, biblioteka i muzej, specijalizovani za američke i evropske kolekcije značajne na polju istraživanja umetnosti i humanističkih nauka. U Centru se čuva 36 miliona književnih rukopisa, milion retkih knjiga, pet miliona fotografija i više od sto hiljada umetničkih dela. Deo ovih bogatih kolekcija dostupan je od decembra 2017. godine u digitalnom obliku preko jedinstvenog portala gde je sav materijal organizovan u okviru osamdeset posebnih celina. Korisnicima je omogućen pristup arhivama književnika kao što su Gabrijel Garsija Markes, Edgar Alan Po, Džek London, Luis Kerol, Oskar Vajld, Tomas Hardi, zatim kolekcijama srednjovekovnih i ranih modernih rukopisa, fotografskim kolekcijama pojedinih novina (New York Journal American), retkih knjiga, specijalnim zbirkama filmskih i drugih plakata i postera, kolekcijama negativa staklenih ploča, umetničkih dela, zbirkama posvećenim pojedinim književnim junacima (Šerlok Holms). Sa tehničke strane, pristup građi je omogućen upotrebom seta aplikacija namenjenih za komptatibilnu funkcionalnost unutar repozitorijuma digitalnih slika, a koji su formirani i kojima upravlja zajednica biblioteka, muzeja, arhiva, softverskih kompanija i drugih organizacija (The International Image Interoperability Framework – IIIF). Takođe, za pregled digitalizovanog materijala je upotrebljen softver otvorenog koda Mirador (Mirador).
Slobodan Mandić, 25. april 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2017, str. 126-127.
New Books in History. Discussions with Historians about their New Books, <http://newbooksinhistory.com> (20. XI 2011).
Prezentacija New Books in History prvenstveno je fokusirana na razgovore sa istoričarima o njihovom radu, a naročito o njihovim novim knjigama. Naslovna strana sadrži članke poređane obrnutim hronološkim redosledom, a pri vrhu stranice nalazi se i link sa spiskom svih do sada obavljenih intervjua, počevši sa najstarijim iz januara 2008. godine. Naročito je važno istaći da se svaki članak zapravo sastoji od uvodnog teksta autora intervjua i razgovora koji je dat isključivo u audio MP3 formatu, a kojeg je moguće i preuzeti. Svakome ko želi da prati aktuelne novosti na području istoriografske produkcije stoga će ovo biti neka vrsta radio programa presvučenog u internet ruho, gde korisnici mogu ostavljati i svoje komentare na dostupni sadržaj. Treba napomenuti i da je sajt zapravo deo šire mreže The New Books Network koja prestavlja konzorcijum podkastova i gde se mogu pronaći audio intervjui sa autorima iz praktično svih oblasti izdavaštva.
Slobodan Mandić, 20. novembar 2011.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2011, str. 120.
Дигитална Народна библиотека Србије, збирка Фотодокумента, Знаменити Срби 19. века, <http://digital.nb.rs/scc/browse.php?collection=fa-srbi> (28. IX 2009).
U okviru zbirke Fotodokumenta Digitalne Narodne biblioteke prezentovane su i digitalne kopije tri fotografska albuma iz serije izdanja Znameniti Srbi 19. veka, štampanih u tri toma tokom 1901, 1903. i 1904. godine u Hrvatskoj pod uredništvom Andre Gavrilovića. Svaki tom sadrži dvanaest svesaka sastavljenih u celinu, sa galerijom portreta i propratnim tekstualnim biografijama sedamdeset i dve ličnosti, a čitava digitalna kolekcija broji 391 digitalni dokument. Ljudska lica i figure vladara, političara, crkvenih velikodostojnika, vojnih ličnosti, naučnika, pesnika, kompozitora, narodnih dobrotvora i drugih javnih ličnosti na poseban način oslikavaju istoriju srpskog naroda u 19. veku. Digitalizovana građa iz kolekcija Narodne biblioteke Srbije prezentovana na sajtu biblioteke pokazuje tendenciju neprekidnog rasta i time se širokom krugu zainteresovanih omogućava upoznavanje sa izuzetno vrednim materijalom od prvorazrednog značaja za kulturno nasleđe srpskog naroda.
Slobodan Mandić, 28. septembar 2009.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2009, str. 88.
The History of Costume By Braun & Schneider – c.1861-1880, 4. IX 2007, <http://www.siue.edu/COSTUMES/history.html> (12. VII 2008).
Odevanje kroz istoriju – Istorija kostima (Zur Geschichte der Kostüme) je digitalna kolekcija urađena na osnovu knjige originalno štampane u Minhenu između 1861. i 1880. godine. Pet stotina ilustracija je raspoređeno po hronološko-tematskiom celinama, od antike do druge polovine XIX veka iz raznih krajeva sveta.
Slobodan Mandić, 12. jul 2008.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1-3, 2007, str. 169.
Philip P. Wiener (Ed.), Dictionary of the History of Ideas, Electronic Text Center at the University of Virginia Library, 1. V 2003, <http://etext.virginia.edu/DicHist/dict.html> (12. VI 2008).
Rečnik istorije ideja je elektronsko izdanje knjige originalno publikovane u Njujorku 1974. godine pod uredništvom Filipa Vinera (Philip Wiener). Uredništvo Časopisa za istoriju ideja odlučilo je da digitalizuje tekst i omogući besplatan pristup elektronskom izdanju. Kroz Rečnik je omogućena navigacija alfabetski, tematski, po autoru, kao i pretaživanje celog izdanja unošenjem željene reči ili fraze. Zbog autorskih prava elektronskim izdanjem nisu obuhvaćene mnoge ilustracije koje sadrži štampano izdanje.
Slobodan Mandić, 12. jun 2008.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1-3, 2007, str. 166-167.
