Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković”, Pretražive digitalizovane istorijske novine <http://www.unilib.rs/istorijske-novine> (5. XII 2018).
Inicijalno pokrenuta u okviru projekta Novine Europeane (Europeana Newspapers), digitalizovana kolekcija starih novina Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković”, sa nekoliko stotina hiljada novinskih tekstova predstavlja izuzetno vredan izvor za istraživanje brojnih tema. Većinom su predstavljene novine štampane u drugoj polovini XIX i u prvoj polovini XX veka, na srpskom jeziku i ćiriličnom pismu. Naročitu upotrebnu vrednost ove digitalne kolekcije, koja sadrži osamdeset novinskih naslova, predstavlja jednostavna mogućnost pretrage sadržaja zahvaljujući korišćenoj tehnologiji optičkog prepoznavanja znakova (OCR). Pri tome, budući da su znakovi unikodirani, pretragu je moguće vršiti i ćiriličnim i latiničnim pismom. Impozantna kolekcija novinskih članaka, u sadejstvu sa dobrim tehničkim rešenjima, uvrštava ovu lokaciju u neizbežni orijentir i dragocen izvornik za različita područja istorijskih istraživanja.
Slobodan Mandić, 5. decembar 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2018, str. 91-92.
University of Texas at Austin, Harry Ransom Center Digital Collections <https://hrc.contentdm.oclc.org/digital/> (25. IV 2018).
Hari Ransom centar Univerziteta Teksas u Ostinu predstavlja jedinstvenu instituciju unutar koje funkcionišu arhiv, biblioteka i muzej, specijalizovani za američke i evropske kolekcije značajne na polju istraživanja umetnosti i humanističkih nauka. U Centru se čuva 36 miliona književnih rukopisa, milion retkih knjiga, pet miliona fotografija i više od sto hiljada umetničkih dela. Deo ovih bogatih kolekcija dostupan je od decembra 2017. godine u digitalnom obliku preko jedinstvenog portala gde je sav materijal organizovan u okviru osamdeset posebnih celina. Korisnicima je omogućen pristup arhivama književnika kao što su Gabrijel Garsija Markes, Edgar Alan Po, Džek London, Luis Kerol, Oskar Vajld, Tomas Hardi, zatim kolekcijama srednjovekovnih i ranih modernih rukopisa, fotografskim kolekcijama pojedinih novina (New York Journal American), retkih knjiga, specijalnim zbirkama filmskih i drugih plakata i postera, kolekcijama negativa staklenih ploča, umetničkih dela, zbirkama posvećenim pojedinim književnim junacima (Šerlok Holms). Sa tehničke strane, pristup građi je omogućen upotrebom seta aplikacija namenjenih za komptatibilnu funkcionalnost unutar repozitorijuma digitalnih slika, a koji su formirani i kojima upravlja zajednica biblioteka, muzeja, arhiva, softverskih kompanija i drugih organizacija (The International Image Interoperability Framework – IIIF). Takođe, za pregled digitalizovanog materijala je upotrebljen softver otvorenog koda Mirador (Mirador).
Slobodan Mandić, 25. april 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2017, str. 126-127.
Digital Public Library of America <https://dp.la/> (20. IV 2018).
Digitalna javna bibliotekaAmerike (DPLA) pokrenuta je aprila 2013. godine kao neprofitna organizacija sa sedištem u Bostonu. Čitavom poduhvatu su prethodili trogodišnji dogovori velike i raznolike grupe zainteresovanih strana i pripremne radnje koordinisane od strane Berkman Klajn centra za internet i društvo Univerziteta Harvard. Ogromni digitalni trezor danas sadrži preko dvadeset miliona slika, tekstova, video i zvučnih zapisa iz brojnih američkih biblioteka, muzeja i drugih kulturnih ustanova, kako onih lokalnih, tako i vodećih nacionalnih institucija. Sav materijal sadržan u konglomeratu digitalnih jedinica (fotografije, knjige, mape, štampa, usmena istorija, privatna prepiska, muzejski objekti, umetnička dela, vladina dokumenta…) je zahvaljujući besprekornoj obradi i dodeljenim metapodacima lako i besplatno dostupan za upotrebu u digitalnom formatu. Međutim, zbog poštovanja autorskih prava nekim objektima je pristup ograničen, iako su oni uredno katalogizirani i opisani. Pored podrazumevajuće mogućnosti napredne pretrage, početna stranica omogućava pregled kolekcija prema temama, kao i podelu materijala u okviru onlajn izložbi i nekoliko desetina grupa primarnih izvora koje korisnici dodatno mogu filtrirati prema temi i hronološki, prema redosledu kako su uvršteni u bazu. Ogroman napor uložen u realizaciju Digitalne javne biblioteke Amerike neće ostaviti ravnodušne istraživače u potrazi za određenim predmetima interesovanja, nastavnike i studente, ali takođe predstavlja ogroman i stalno rastući potencijal za korišćenje u različite druge svrhe i za širu publiku. O vrednosti i bogatstvu uključenog materijala takođe govore i stotine digitalnih zapisa o Beogradu i Srbiji.
Slobodan Mandić, 20. april 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2017, str. 125-126.
Stockholmsstad, Stockholmskällan <https://stockholmskallan.stockholm.se/> (30. XI 2017).
Obrazovni web sajt Grada Stokholma Stockholmskällan sadrži preko trideset hiljada indeksiranih istorijskih izvora i nastao je kao rezultat saradnje između gradskog muzeja, arhiva i biblioteke. Prezentacija je pokrenuta i sufinansirana od strane institucija učesnica, a koordinisana od strane gradskog departmana za obrazovanje. Godišnje ovu lokaciju poseti preko 650.000 korisnika, od kojih su većina nastavnici i studenti, a u manjem broju ostali koji se zanimaju za istoriju Stokholma. Visoka stopa posećenosti sajta govori u prilog ispravnosti odluke o udruživanju resursa ovih insitucija na jednom mestu. Korisnici van švedskog govornog područja mogu da se upoznaju sa osnovnim informacijama o projektu na engleskom jeziku, ili da izvrše pregled bogate baze fotografija i drugog vizuelnog materijala. Takođe, dostupne sadržaje je moguće izlistati i kroz sekciju Teme (Teman), preko menija sa desne strane.
Slobodan Mandić, 30. decembar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2017, str. 142.
Russi in Italia <http://www.russinitalia.it> (23. XI 2017).
Sajt projekta Rusi u Italiji, finansiranog od strane italijanskog Ministarstva kulture, pokrenula je grupa slavista sa četiri italijanska univerziteta u svrhu upoznavanja sa ruskim prisustvom u Italiji u prvoj polovini XX veka, kao i sa namerom osvetljavanja veza Rusa sa italijanskom kulturom i društvom. Autori sajta ističu da je posebnost ruske emigracije u Italiji u odnosu na ono što se dešavalo u drugim mestima ruske dijaspore, na primer u Francuskoj, Nemačkoj ili u slovenskim zemljama, to što je taj migracioni tok rasut i sakriven u naborima italijanskih kulturnih događaja prve polovine XX veka, i kao takav do sada nije bio predmet sistematskih studija, već samo ciljanih istraživanja pojedinaca ili institucija. Stoga ova prezentacija ima za cilj i da popuni tu prazninu, stvarajući onlajn referentni alat koji će sadržati najveći broj korisnih podataka u ukupnoj rekonstrukciji ovog fenomena. U skladu sa tim skrećemo pažnju na odeljak posvećen izvorima iz fondova arhiva, biblioteka i privatnih zbirki, kao i na deo koji sadrži bibliografiju, gde je mnoge naslove moguće i preuzeti. Osim toga, u okviru menija sa desne strane nalaze se korisni dodaci ka što su biografski leksikon Rusa u Italiji, Hronologija (1900-1943), virtuelna biblioteka i muzej. Virtuelna biblioteka sadrži veliki broj dokumenata, publikacija i novinskih članaka, dok je u okviru muzeja predstavljen značajan broj ruskih umetnika i njihovih radova.
Slobodan Mandić, 23. novembar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2017, str. 99.-100
Российскоевоенно-историческоеобщество (гл.редактор Бобкова Марина Станиславовна Разработано), Сто главных документов российской истории <http://doc.histrf.ru> (24.XI 2017).
Sajt Sto glavnih dokumenata ruske istorije predstavlja širu platformu za predstavljanje istorijskih izvora i ukazivanja na važnost utemeljenosti istorijskih istraživanja na dokumentima. Autori sajta ukazuju da je namera da se u prvi mah objavi sto dokumenata, ali da se kolekcija kasnije proširuje novim sadržajima. Jednostavna koncepcija sajta omogućuje veoma lako korišćenje: dokumenti su raspoređeni u pet odeljaka prema vremenskim periodima, a svaki dokument osim digitalne kopije sadrži i tekstualni sadržaj na savremenom ruskom jeziku, kao i preporučenu literaturu, a tu su i odgovarajuća pitanja, osmišljena tako da testiraju razumevanje sadržaja i vremenski kontekst nastanka. Pitanja takođe mogu da posluže i za analizu i interpretaciju teksta dokumenta. Publikovanje primarnih izvora je propraćeno i izvorima drugog reda, a koji mogu imati važan karakter za razjašnjavanje ili sadrže informacije o načinu i načinima implementacije “ključnog” dokumenta. To mogu biti dokumenti izvršnih vlasti, kao i izvori ličnog porekla (prepiska, memoari), naučno-popularna publicistika, audio-vizuelni materijal itd. Interaktivna komponenta portala je izražena i u činjenici da se uzimaju u obzir i reakcije korisnika. Tako je na početnoj stranici prezentovano top-10 dokumenata čiji izbor se generiše usled interesovanja korisnika za određeni dokument. Kako autori ističu, jedna od osnovnih ideja za pokretanje sajta je namera da se sistematskim prikupljanjem i objavljivanjem dokumenata o ruskoj istoriji smanji broj sumnjivih istorijskih konstrukcija i predrasuda koje nisu zasnovane na istorijskim izvorima.
Slobodan Mandić, 24. novembar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2017, str. 96-97.
Open Society Archives (OSA), Parallel Archive, 2008, <http://www.parallelarchive.org> (21. I 2017).
Arhiv otvorenog društva pri Centralno-evropskom univerzitetu u Budimpešti nastao je 1995. godine kada su na ovom mestu smešteni materijali dokumenta Radija Slobodna Evropa i Istraživačkog instituta Radija Sloboda. Arhivska građa pohranjena u ovoj ustanovi prvenstveno pokriva period Hladnog rata, postkomunističkog razdoblja, kao i materijal koji se odnosi na kršenje ljudskih prava. Drugi važan segment delovanja Arhiva otvorenog društva, koji je zapravo istraživački institut, predstavlja eksperimentisanje na polju savremene arhivistike, to jest istraživanje novih mogućnosti u pogledu pristupa, kontekstualizacije, prezentovanja i upotrebe arhivskih dokumenata. Jedan od rezultata u pokušaja da se arhivskim dokumentima pristupi na nov način predstavlja internet sajt, beta verzija Paralelnog arhiva, koji komunicira sa korisnicima u dva pravca: s jedne strane to je onlajn digitalni repozitorijum u koji je smešteno blizu 3.000 dokumenata, ali s druge strane istovremeno i alat za pravljenje i održavanje ličnih kolekcija primarnih izvora, sa mogućnošću uključivanja tih dokumenata u postojeći i već sistematizovani materijal. Omogućena je i komunikacija između fizički udaljenih istraživača koja bi olakšala dolazak do željenih izvora. Pretpostavka za ovakav vid komunikacije leži u proceni da se milioni već digitalizovanih dokumenata nalaze pohranjeni na privatnim računarima, i da bi mogli biti podeljeni sa drugim zainteresovanim istraživačima za dobrobit šire naučne zajednice. Iako je na sajtu Paralelnog arhiva registrovanim korisnicima zaista omogućeno i jednostavno objašnjeno na koji način mogu koristiti lični nalog za kreiranje sopstvenih zbirki dokumenata, kao i koje su mogućnosti izbora čuvanja tih dokumenata (do dve godine)privatno, ili deljenja i komunikacije sa drugima, ostaje otvoreno pitanje koliko su u praksi ovakve mogućnosti zaista iskorišćene od strane istraživača. Primera radi, u sekciji sajta za komunikaciju registrovanih korisnika putem foruma u okviru nekoliko registrovanih tema, nema vidljivih aktivnosti poslednjih godina. Stiče se utisak da je uprkos prvobitnoj zamisli tvoraca Paralelnog arhiva, da pored digitalno dostupnih dokumenata iz Arhiva otvorenog društva smeštenih u repozitorijum, a pregledno razvrstanih na sajtu prema tipu (tekst, slika), jeziku, državi i dodeljenim metapodacima, korisnicima ponude platformu kojom će postojeći sadržaj i sami značajno dopuniti u međusobnoj komunikaciji, ovaj sajt ipak ostaje pre svega lokacija za slobodan pristup zbirci dokumenata.
Slobodan Mandić, 21. januar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2016, str. 128-129.
Harvard University, Immigration to the United States, 1789-1930, <http://ocp.hul.harvard.edu/immigration/> (15. I 2017).
Prezentacija zbirke Imigracija u Sjedinjene Države, 1789-1930, predstavlja deo projekta ,,Program otvorenih kolekcija Univerziteta Harvard“ i sadrži bogatu onlajn kolekciju materijala iz harvardskih biblioteka, arhiva i muzeja. U velikoj meri koncentrisana na XIX vek, kolekcija sadrži preko 400.000 stranica preuzetih iz više od 2.200 knjiga, pamfleta i drugih publikacija, zatim 9.600 stranica iz rukopisa i arhivske građe, kao i preko 7.800 fotografija. Posebno mesto zauzimaju i dnevnici, biografije i drugi prikupljeni materijali koji svedoče o svakodnevnom životu imigranata. Tekstualni sadržaj je pretraživ prema vrsti, temama i poznatim ličnostima, a vizuelni materijal je raspoređen u tri glavne zbirke: digitalizovane mape, kolekcija Harvardskog društvenog muzeja i Udruženje pomoći za decu. Postoji i napredna mašina za pretragu. Istraživačima bi od posebno koristi mogla biti zbirka 138 statističkih knjiga u originalu. Poseban odeljak sajta posvećen je materijalu koji se odnosi na pokušaje ograničavanja imigracije, a od pratećih sadržaja ukazujemo na stranicu sa linkovima ka drugim lokacijama, kao i na preglednu hronologiju važnih datuma i događaja.
Slobodan Mandić, 15. januar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2016, str. 138.
Voyages: The Trans-Atlantic Slave Trade Database, <http://www.slavevoyages.org> (20. I 2017).
Projekat Baza podataka transatlantske trgovine robljem nastao je s namerom da učini dostupnim rezultate višedecenijskih istraživanja o najvećem prinudnom kretanju ljudi u istoriji. Do sredine 19. veka trgovina robovima je predstavljala najvažniji demografski rezervoar za naseljavanje ispražnjenih prostora obe Amerike nakon nestanka indijanske populacije. Internet prezentacija je pripremana dve godine u zajedničkoj saradnji multidisciplinarnog tima sastavljenog od istoričara, bibliotekara, kartografa, programera i Web dizajnera i uz konsultacije sa naučnicima sa evropskih, afričkih, južnoameričkih i severnoameričkih univerziteta. Baza podataka sadrži informacije o blizu 36.000 transportovanih kontingenata robova u periodu od XVI do XIX veka, u kojima je registrovano preko deset miliona Afrikanaca (procena je da ukupan broj dostiže 12,5 miliona). Pored toga, istraživači i posetioci ovde imaju na raspolaganju i razne druge prateće sadržaje poput vodiča za razumevanje i korišćenje baze podataka i sajta, uvodnih mapa, eseja, vremenske lente i hronologije, digitalnih kopija dokumenata, bogatog ilustrativnog materijala, baze podataka afričkih imena, edukativnog materijala (planovi nastavnih časova i Web resursi), kao i veoma detaljnih podataka o samom projektu i njegovom istorijatu (počeci sakupljanja neobjavljenih izvora, njihovo kodiranje u mašinski čitljiv format i dalja automatska obrada sežu do kasnih 1960-ih godina). Projekat bi u budućnosti trebalo da uključi i segment kretanja afričkog stanovništva unutar američke trgovine robljem, jer su skorašnja istraživanja pokazala da je oko 25% dopremljenih Afrikanaca ubrzo ukrcavano na drugi brod i upućivano na neku drugu destinaciju u obe Amerike. Prezentacija je dostupna na engleskom i portugalskom jeziku.
Slobodan Mandić, 20. januar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2016, str. 137-138.
Hungaricana: Hungarian Cultural Heritage Portal, Published by The Office of the National Assembly, Hungary<https://hungaricana.hu/en/> (12. X 2016).
Hungaricana: portal kulturnog nasleđa nastao je s ciljem da preko jedinstvene Web platforme učini dostupnim jedinstveno kulturno nasleđe pohranjeno u mađarskim arhivima, muzejima i bibliotekama. Projektom rukovodi Biblioteka mađarskog parlamenta, poslovi digitalizacije su finansirani od strane Nacionalnog fonda za kulturu Mađarske, a preko stotinu institucija je na ovom mestu učinilo dostupnim svoje sadržaje. Primarna baza podataka je podeljena u nekoliko kategorija: Biblioteka sa digitalizovanim publikacijama arhiva, muzeja i biblioteka, Razglednice (preko 300 000 jedinica), Istorijske mape Habzburškog carstva, Kolekcija mapa i planova, Arhivska dokumenta (kolekcije Gradskog arhiva Budimpešte i Austrijskog državnog arhiva sa 1,5 miliona zapisa i 2 miliona slika), Urbariumiz 1767. god (300 000 stranica za 43 županije), Stara mađarska biblioteka. Urađen prema najvišim profesionalnim standardima isa jednostavnim korisničkim pristupom, portal mađarskog kulturnog nasleđa učinio je lako dostupnim ogroman broj dokumenata i to na široj geografskoj bazi od prostora koji obuhvata današnja mađarska država.
Slobodan Mandić, 12. oktobar 2016.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2016, str. 127.
