Digitalna istorija

web adresar, internet sajtovi i digitalni alati: istorija, istoriografija, arhivistika

Category: Hladni rat

A Visual Guide to the Cold War

admin

A Visual Guide to the Cold War

University of North Carolina at Chapel Hill, Center for Slavic, Eurasian and East European Studies,
A Visual Guide to the Cold War, <https://coldwar.unc.edu/> (25. IV 2024).

Prezentacija Vizuelni vodič kroz Hladni rat prvenstveno je namenjena nastavnicima i studentima koji žele da istraže istoriju Hladnog rata kroz primarne izvore slikovnog karaktera. Autori projekta ističu da su izvorima nastojali da obuhvate i američku i sovjetsku perspektivu sukoba, koji se paralelno sa doktrinom mirne koegzistencije i razvoja masovnog nuklearnog arsenala kao garanta mira, manifestovao kroz proksi ratove, rivalstvo u istraživanju svemira, sportu, propagandi. Vizuelni aspekt odigrao je važnu ulogu kako u vođenju, tako i u razumevanju Hladnog rata jer su suprostavljeni tabori razumeli važnost i ulogu fotografije, postera, filma i karikatura. Veći deo zastupljenog materijala potiče iz digitalnih kolekcija Kongresne biblioteke i još nekoliko američkih institucija, a zastupljeni su i izvori na ruskom jeziku, poput sovjetskog satiričnog časopisa Krokodil i zbirke postera iz perioda perestrojke. U svrhu lakše integracije primarnih izvora o američko-sovjetskim odnosima od 1945. do 1989. godine celokupna kolekcija je razvrstana prema ključnim istorijskim događajima (Korejski rat, Berlinski zid, Rat u Vijetnamu, Kubanska raketna kriza, perestrojka…). Osim toga, u posebnim odeljcima je data mogućnost prelistavanja građe prema decenijama i prema vrsti medija (karikature i stripovi, fotografije, posteri, filmovi, sovjetski udžbenici). Pored osnovnih informacija o projektu i autorima, na sajtu se nalazi i kratko uputsvo za korišćenje primarnih izvora u nastavi.

Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2024, str. 97-98.

Slobodan Mandić, ”Prikazi sajtova (Web adrеsar) XLV”, u:
Godišnjak za društvеnu istoriju 1, 2024, Bеograd, 2024, str. 95-99.

Prikazi_45_GDI_2024_1_MandicDownload

Протоколи на Политбюро и на ЦК на БКП (1944–1989)

admin

Протоколи на Политбюро и на ЦК на БКП (1944–1989)

Държавна агeнция „Архиви“,
Протоколи на Политбюро и на ЦК на БКП (1944–1989) <https://politburo.archives.bg/> (1. II 2024).

S obzirom na činjenicu da je savremeno bugarsko društvo više od tri decenije udaljeno od perioda četrdesetopetogodišnje vladavine kumunizma, Državna agencija ,,Arhivi“ pristupila je objavi obimne arhivske građe ranije dostupne samo nekolicini profesionalnih istoričara. Onlajn platforma Protokoli Politbiroa i Centralnog komiteta Bugarske komunističke partije sadrži preko dve stotine hiljada stranica arhivskih dokumenata raspoređenih prema decenijama u dva posebna niza. U odeljku sa Protokolima su posebno izdvojena tajna dokumenta (tzv. Odluke „B“). Kad je započet rad na ovom projektu 2011. godine uspostavilo se da arhivske građe ima mnogo više nego što je prvobitno mapirano, a nedostajući stenogrami Politbiroa pronalaženi su pojedinačnim pregledima preko 20.000 fascikli. Nakon uvida u arhivsku građu odlučeno je da se određena količina podataka za koje je procenjeno da su osetljivi isključi sa portala, ali ti dokumenti su u potpunosti dostupni u čitaonicama arhivskih ustanova. U pitanju su informacije o doušnicima državne bezbednosti, lični podaci nejavnih ličnosti, ili informacije u vezi sa njihovim zdravstvenim stanjem. Da bi uneli malo više kolorita u često jednolične i sive tonove partijskih izveštaja, autori projekta su obogatili sadržaj portala i odeljkom sa galerijama fotografija. Od dodatnih sekcija tu su još i hronološke tabele događaja u svetu prema dekadama, biografski leksikon, kao i deo sa odabranim naslovima istoriografske literature koji se odnose na ovaj period bugarske istorije.

Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2023, str. 101-102.

Slobodan Mandić, ”Prikazi sajtova (Web adrеsar) XLIV”, u:
Godišnjak za društvеnu istoriju 3, 2023, Bеograd, 2024, str. 99-104.

Промяната 1989. Преди и след

admin

Промяната 1989. Преди и след

Държавна агенция “Архиви”, Промяната 1989. Преди и след
<https://thechange1989.archives.bg> (10. XI 2022).

Промяната 1989. Преди и след

Projеkat Promеnе 1989. Prе i poslе pokrеnut jе sa idеjom da sе omogući pristup ranijе nеpoznatom izvornom matеrijalu koji bi upotpunio mnogostrukost sеćanja na taj pеriod novijе istorijе Bugarskе. Vеć u uvodnom tеkstu dr. Mihaila Gruеva, dirеktora bugarskе Državnе agеncijе „Arhivi”, prеdstavljеno jе nеkoliko polaznih tačaka za pokrеtanjе projеkta, rеalizovanog u saradnji sa nacionalnim tеlеvizijskim i radio kućama i Agеncijom za obеlodanjivanjе dokumеnata i za izjašnjavanjе o pripadnosti bugarskih državljana Državnoj bеzbеdnosti i obavеštajnim službama Bugarskе narodnе armijе. Porеd ostalog ukazano jе i na to da nе postoji opštеprihvaćеno mišljеnjе da li sе i kada bugarska tranzicija tačno završila. Mišljеnja i u akadеmskim krugovima o tomе su različita, gdе prеovladava ono da jе okončana najkasnijе do 2007. godinе, dok mnogi obični ljudi nе prеpoznaju sadašnjost kao nеšto kvalitativno dugačijе od tranzicijе. Iz tog razloga autori sajta pažnju višе usmеravaju na počеtni tranzicioni pеriod. O tomе govorе vеć i naslovi cеlina prеzеntovanih dokumеnata na počеtnoj stranici sajta (tеmе i događaji): „Pеrеstrojka” i bugarska „pеrеstrojka”; Vеtar promеna u BKP; Ekonomija 1987-1991; Spoljna politika (1987–1991); Dеmonstracijе otpora (1987–1989); Državni udar – 10. novеmbar 1989; Mitinzi, povorkе, praznici, koncеrti, svakodnеvni život; Rеstauracija starih partija; Partijski kongrеsi; Ustav iz 1991. godinе, itd. Do sada jе učinjеno dostupnim prеko 1.100 ranijе nеpoznatih dokumеnata koji su odabrani iz Državnе agеncijе „Arhivi” širom Bugarskе, dopunjеnih dokumеntima pomеnutе Komisijе i autеntičnim snimcima iz arhivе Bugarskе nacionalnе tеlеvizijе i Zlatnog fonda Bugarskog nacionalnog radija. Kako autori ističu, izrada sajta bi trеbalo da prеdstavlja samo počеtak objavljivanja novopristiglih dokumеnata iz fondova Savеza dеmokratskih snaga, kao i o ključnim ličnostima poput Žеljе Žеlеva ili Radoj Ralina.

Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2022, str. 103-104.

Slobodan Mandić ”Prikazi sajtova (Web adrеsar) XLI”, u:
Godišnjak za društvеnu istoriju 2, 2022, Bеograd, 2023, str. 99-104.

Ups and Downs, Highs and Lows…

admin

Ups and Downs, Highs and Lows… and the Forgotten

Centar za kulturnu dekontaminaciju,
Usponi i padovi, domašaji i promašaji… i ono što smo zaboravili /
Ups and Downs, Highs and Lows… and the Forgotten
<https://www.upsdownshighslows.com/> (29. VI 2022).

Internet prezentacija projekta usmerenog na pitanja kulturne razmene, saradnje i međusobnih uticaja Sjedinjenih Američkih Država i Jugoslavije/Srbije u okviru koga su tokom 2020. sprovedena istraživanja, organizovane debate, filmske projekcije, izložba, pereformansi, promocije, stručna vođenja i druge aktivnosti. Sakupljena arhivska građa i materijali sada su delom dostupni u okviru sedam kategorija sajta u sekciji Studije: film, poezija, muzika, savremena umetnost, pozorište, strip, urbanizam. Unutar svakog odeljka je prvo dat uvodni tekst, a nakon prezentovanih dokumenata nalaze se rubrike sa linkom ka snimcima održanih prezentacija i diskusija, hronologija događaja i informacije o istraživačima. Prema rečima autora projekta, Branislava Dimitrijevića, Ane Miljanić i Ljubice Slavković, internet prezentacija sadrži materijale koji bi trebalo da ispitaju i osvetle kompleksnosti i kontradikcije političkih, ekonomskih i kulturnih odnosa između SAD i Jugoslavije/Srbije kroz istorijske studije slučaja umetničke i kulturne saradnje, razmene i uticaja, sa težnjom stvaranja platforme za dalje diskusije o razotkrivenim kontradikcijama.

Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2022, str. 111-112.

Slobodan Mandić ”Prikazi sajtova (Web adrеsar) XL”, u:
Godišnjak za društvеnu istoriju 1, 2022, Bеograd, 2022, str. 107-112.

Czechoslovakia 68/08

admin

Czechoslovakia 68/08

Open Society Archives, Czechoslovakia 68/08
< http://cssr68.osaarchivum.org> (10. XII 2018).

Povodom obeležavanja pola veka od invazije država Varšavskog pakta na Čehoslovačku, Arhiv otvorenog društva pokrenuo je 20. avgusta 2018. godine sajt posvećen tom događaju. Blizu četiri hiljade članaka redakcije Slobodne Evrope objavljivano je na sajtu te kuće ,,u realnom vremenu”, onako kako su se vesti pojavljivale pre pedeset godina. Nakon 10. septembra 2018. objavljeni novinski izveštaji ostali su dostupni na sajtu, zajedno s propratnim sekcijama sajta, među kojima je galerija od 39 fotografija invazije sovjetskih i bugarskih snaga na Košice, u istočnoj Slovačkoj, kao i manja kolekcija originalnih dokumenata, poput letaka koje je lokalno stanovništvo namenilo okupacionim snagama, ili pak onih koje je sovjetska vojska delila čehoslovačkim građanima, kao i materijala štampanog u znak podrške koju su različite lokalne organizacije i grupe građana izražavale prema Dubčekovoj vladi.

Slobodan Mandić, 10. decembar 2018.

Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2018, str. 93.

Slobodan Mandić ”Prikazi sajtova (Web adrеsar) XXVIII”, u:
Godišnjak za društvеnu istoriju 1, 2018, Bеograd, 2018, str. 91-94

Parallel Archive

admin

Open Society Archives (OSA), Parallel Archive
*Wayback Machine (MAY 12 2022)

Open Society Archives (OSA), Parallel Archive, 2008, <http://www.parallelarchive.org> (21. I 2017).

Arhiv otvorenog društva pri Centralno-evropskom univerzitetu u Budimpešti nastao je 1995. godine kada su na ovom mestu smešteni materijali dokumenta Radija Slobodna Evropa i Istraživačkog instituta Radija Sloboda. Arhivska građa pohranjena u ovoj ustanovi prvenstveno pokriva period Hladnog rata, postkomunističkog razdoblja, kao i materijal koji se odnosi na kršenje ljudskih prava. Drugi važan segment delovanja Arhiva otvorenog društva, koji je zapravo istraživački institut, predstavlja eksperimentisanje na polju savremene arhivistike, to jest istraživanje novih mogućnosti u pogledu pristupa, kontekstualizacije, prezentovanja i upotrebe arhivskih dokumenata. Jedan od rezultata u pokušaja da se arhivskim dokumentima pristupi na nov način predstavlja internet sajt, beta verzija Paralelnog arhiva, koji komunicira sa korisnicima u dva pravca: s jedne strane to je onlajn digitalni repozitorijum u koji je smešteno blizu 3.000 dokumenata, ali s druge strane istovremeno i alat za pravljenje i održavanje ličnih kolekcija primarnih izvora, sa mogućnošću uključivanja tih dokumenata u postojeći i već sistematizovani materijal. Omogućena je i komunikacija između fizički udaljenih istraživača koja bi olakšala dolazak do željenih izvora. Pretpostavka za ovakav vid komunikacije leži u proceni da se milioni već digitalizovanih dokumenata nalaze pohranjeni na privatnim računarima, i da bi mogli biti podeljeni sa drugim zainteresovanim istraživačima za dobrobit šire naučne zajednice. Iako je na sajtu Paralelnog arhiva registrovanim korisnicima zaista omogućeno i jednostavno objašnjeno na koji način mogu koristiti lični nalog za kreiranje sopstvenih zbirki dokumenata, kao i koje su mogućnosti izbora čuvanja tih dokumenata (do dve godine)privatno, ili deljenja i komunikacije sa drugima, ostaje otvoreno pitanje koliko su u praksi ovakve mogućnosti zaista iskorišćene od strane istraživača. Primera radi, u sekciji sajta za komunikaciju registrovanih korisnika putem foruma u okviru nekoliko registrovanih tema, nema vidljivih aktivnosti poslednjih godina. Stiče se utisak da je uprkos prvobitnoj zamisli tvoraca Paralelnog arhiva, da pored digitalno dostupnih dokumenata iz Arhiva otvorenog društva smeštenih u repozitorijum, a pregledno razvrstanih na sajtu prema tipu (tekst, slika), jeziku, državi i dodeljenim metapodacima, korisnicima ponude platformu kojom će postojeći sadržaj i sami značajno dopuniti u međusobnoj komunikaciji, ovaj sajt ipak ostaje pre svega lokacija za slobodan pristup zbirci dokumenata.

Slobodan Mandić, 21. januar 2017.

Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2016, str. 128-129.

Slobodan Mandić ”Prikazi sajtova (Web adrеsar) XXIV”, u:
Godišnjak za društvеnu istoriju 3, 2016, Bеograd, 2017, str. 127-130.

136 Энвер Ходжа. Его жизнь и работа

admin

Энвер Ходжа. Его жизнь и работа

Энвер Ходжа. Его жизнь и работа, 2008-2015 <http://www.enverhoxha.ru> (14. IV 2015).

Prezentacija na ruskom jeziku posvećena je životu i delu Envera Hodže (1908– 1985), revolucionara i vrhovnog vođe Narodne Republike Albanije. Početna stranica omogućava pregleda informacija i preuzimanja materijala preko nekoliko različitih odeljaka raspoređenih linearno, od vrha prema donjem delu strane. Tu su izloženi biografski pregledi (biografija i istorijsko-biografski esej), bogata biblioteka izdanja na ruskim jeziku, sa mogućnošću preuzimanja knjiga u pdf formatu, tematski arhiv koji sadrži elektronska izdanja knjiga u vezi sa glavnom temom (klasici marksizma-lenjinizma, razni materijali o Albaniji u vreme socijalizma i dr.), časopis Nova Albanija, koji je distribuiran ilegalno na prostoru SSSR od 1961. godine, Muzej sajta, odgovori na pitanja posetilaca i komentari, i na kraju nekoliko galerija (Enver Hodža u umetničkim delima socrealizma, posteri sa njegovim likom, foto-materijal). Autori navode da je osnovna namena sajta, pored popunjavanja postojećih praznina na ruskom govornom području o ličnosti Envera Hodže i njegovog angažmana na polju teorijskog i praktičnog revolucionarnog rada, i promovisanje ideje marksizma-lenjinizma. Uprkos ideološki obojenoj poziciji autora, na ovoj adresi istraživači mogu pronaći korisne informacije o vremenu i temama s kojima je ukršteno delovanje te ličnosti.

Slobodan Mandić, 14. april 2015.

Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2013, str. 168-169.

Slobodan Mandić ”Prikazi sajtova (Web adrеsar) XVIII”, u: Godišnjak za
društvеnu istoriju 3, 2013, Bеograd, 2015, str. 165-169.

Muzej istorije Jugoslavije, Fototeka

admin

Muzej istorije Jugoslavije, Fototeka

Muzej istorije Jugoslavije,  Fototeka, 2012. <http://foto.mij.rs> (15. V 2014).

Nastao kao rezultat projekta digitalizacije bogate foto-građe Muzeja istorije Jugoslavije (MIJ) sajt Fototeka MIJ korisnicima pruža mogućnost vizuelnog onlajn doživljaja korišćenjem baze fotografija dostupnih na ovom mestu. Od preko 150.000 crno-belih fotografija i 800.000 negativa u posedu Muzeja, a koji pokazuju sve značajne događaje u kojima je učestvovao i kojima je prisustvovao Jospi Broz od 1947. do 1980. godine, do sada je u bazu uvršteno i onlajn dostupno 20.000 fotografija. Projektni zadatak koji su sebi postavili stručnjaci i saradnici MIJ u cilju iznalaženja novih pristupa kulturnom nasleđu, a koji podrazumeva unapređivanje dostupnosti muzejskog materijala i načina njegove eksploatacije, u mnogome je ispunjen ključnim elementima neophodnim za uspešnost ovakvog poduhvata: pregledan i jednostavan dizajn sajta, temeljno indeksiranje fotografija prema dobro odabranim kriterijumima, adekvatan softver, uputstvo za korišćenje fotografija, odličan tekst sa najvažnijim informacijama o samom projektu i projektnom timu (što i nije čest slučaj u inače retkim poduhvatima ovakve vrste kada su u pitanju sadržaji na srpskom jeziku na internetu). Najvažniju sekciju sajta predstavlja odeljak za naprednu pretragu digitalizovane fototeke koju je moguće pretraživati prema periodu, ključnoj reči, ličnostima, državama, mestima i bilaterarnim odnosima, a za svaki od ovih kriterijuma je moguće posebno izlistati spisak dostupnih indeksiranih reči. Korisnicima je takođe omogućeno i registrovanje na sajtu, da bi se kreiranjem spostvenog naloga mogla praviti galerija fotografija po sopstvenom izboru. Uz pretpostavku da će projektni tim u narednom periodu i dodatno poboljšati mogućnosti koje se pružaju korisnicima sajta, nadamo se da će biti ispravljeni i sitniji propusti, poput hronologije istorije Jugoslavije na mesečnom nivou, koja je data samo za januar i februar mesec (linkovi na početnoj stranici), ili povremena nemogućnost pristupa sajtu.

Slobodan Mandić, 15. maj 2013.

Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2013, str. 157-158.

Slobodan Mandić ”Prikazi sajtova (Web adrеsar) XVII. Vizuеlno naslеđе Jugoistočnе Evropе”,
u: Godišnjak za društvеnu istoriju 1, 2013, Bеograd, 2014, str. 155-159

European Digital Science & Technology Museum

admin

Inventing Europe – European Digital Science & Technology Museum

Eindhoven University of Technology, Inventing Europe, <http://www.inventingeurope.eu> (18. III 2013).

Na koji način su mašine uticale na svakodnevni život ljudi, kako su nove saobraćajne mreže menjale dinamiku moderne Evrope, kako se razvijala kompjuterska industrija iza Gvozdene zavese, ili kako su nova sredstva komunikacije i novi mediji određivale pojmove udaljenosti kroz istoriju, samo su neka od pitanja na čije odgovore autori projekta Pronalaženje Evrope (Inventing Europe) pokušavaju da odgonetnu istražujući i preispitujući kolektivno evropsko kulturno nasleđe. Sajt je koncipiran na bazi nekoliko virtuelnih šetnji kroz šest tematskih izložbenih celina koje objašnjavaju i ilustruju evropsku istoriju kroz prizmu tehnološkog razvoja, a teme su birane na temelju najavljene serije knjiga Making Europe: Technology and Transformations 1850-2000. Autori sajta posebno ističu činjenicu da na ovaj način prezentovani materijal putem virtuelnih izložbi omogućava korisnicma uspostavljanje veza unutar i između rastućih onlajn kolekcija muzeja, arhiva i biblioteka.

Slobodan Mandić, 18. mart 2013.

Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2012, str. 110-111.

Slobodan Mandić ”Prikazi sajtova (Web adrеsar) XV”,
u: Godišnjak za društvеnu istoriju 2, 2012, Bеograd, 2013, str. 109-113.

Digital Archive International History Declassified

admin

Digital Archive International History Declassified

Тhe Woodrow Wilson International Center for Scholars, Digital Archive International History Declassified, <http://digitalarchive.wilsoncenter.org> (30. III 2013).

Digitalni arhiv Međunarodnog centra Vudro Vilson kreiran je sa namerom da studentima, istraživačima i specijalistima za međunarodne odnose i noviju diplomatsku istoriju omogući pristup dokumentima vlada i organizacija širom sveta, a sa kojih je skinuta oznaka tajnosti. Nedavno deklasifikovana arhivska građa većinom je prezentovana u prevodu na engleski jezik i sadrži diplomatske telegrame, poverljivu korespodenciju, zapisnike i drugo. Najstariji dostupan dokument je izveštaj o hapšenju Imre Nađa od strane NKVD-a iz 1938. godine, a pored hronološke pretrage, snalaženje u digitalnoj zbirci je omogućeno i izborom geografske lokacije. Uz to su sva dokumenta organizovana i u sedamdeset posebnih kolekcija (npr. Poljska i mađarska kriza 1956, Berlinski zid, Kineska spoljna politika, Ekonomija hladnog rata, Kubanska spoljna politika, Nuklearna istorija Indije, Međukorejski odnosi, Pokret nesvrstanih…), gde je kod svake naznačena količina dokumenata koju kolekcija sadrži. Napredna pretraga je omogućena tzv. pretraživačkim filterom u nekoliko kategorija (datum, predmet, lokacija, jezik, autor, kolekcija, tema, izdavač, arhivska ustanova). Poseban dodatak sadržanim kolekcijama dokumenata predstavljaju četiri predmetna vodiča sa uvodnim esejima, lentama vremena, nastavnim materijalima.

Slobodan Mandić, 30. mart 2013.

Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2012, str. 109.

Slobodan Mandić ”Prikazi sajtova (Web adrеsar) XV”,
u: Godišnjak za društvеnu istoriju 2, 2012, Bеograd, 2013, str. 109-113.