Andrew E. Larsen, An Historian Goes to the Movies – Exploring history on the screen <https://aelarsen.wordpress.com> (22. IV 2024).
Svako ko je na internetu tragao za podacima relevantnim za izučavanje prošlosti zna da tu ima i vrlo mnogo taloga, kao i materijala sasvim sumnjivog porekla. Pseudoistoriografija, koju smo nekada redovno sretali po raznim feljtonima u štampi, radio i televizijskim emisijama, svakodnevnici uopšte, danas svoje mesto uveliko nalazi i na internetu. Sa druge strane, zahvaljujući svetskoj mreži, školovani istoričari takođe dobijaju mogućnost da ukažu na oduvek prisutno falsifikovanje istorijskih činjenica. Američki istoričar Endrju I. Larsen (Andrew E. Larsen), stručnjak za srednjovekovnu istoriju, 2014. godine pokrenuo je zanimljiv blog u kojem daje prikaze filmova i televizijskih serija sa istorijskom tematikom, usmeravajući analizu na pitanja istorijske tačnosti, odnosa između filma i nauke, kao i načina na koji se predstavljaju istorijske činjenice. U najvećem broju slučajeva dati su prikazi filmova o antičkom, srednjovekovnom i ranom modernom periodu u Evropi, ali su povremeno obuhvaćene i druge epohe i delovi sveta. Autor navodi da je blog posvećen pre široj publici i studentima, nego profesionalnim istoričarima. Do sada je prikazano oko stotinu naslova (84 filma i 22 TV serijala), a pored detaljne analize svakog filma, autor na kraju svakog članka daje i linkove za upotpunjavanje znanja o pojedinim temama. Sajt je registrovan na osnovnom vordpres domenu, tj. bez nadoknade za plaćanje zakupa, a autor poziva korisnike da podrže rad bloga minimalnim uplatama, u prvom redu radi plaćanja pretplate na filmske i televizijske platforme.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2024, str. 95-96.
Institut für Österreichische Geschichtsforschung, The Danube Trade: Sources on Austrian Economic History (17th/18th Centuries) <https://donauhandel.univie.ac.at> (12. X 2023).
Vеb platforma Trgovina Dunavom Instituta za austrijska istorijska istraživanja objеdinjujе rеzultatе nеkoliko različitih projеkata posvеćеnih mapiranju i digitalnom indеksiranju ključnih izvora za еkonomsku i trgovinsku istoriju austrijskog Podunavlja u ranom modеrnom pеriodu. U prеthodnom pеriodu krеirana su dva važna vеb rеsursa u formi otvorеnog pristupa. Prvobitno jе formirana baza podataka digitalno indеksiranih knjiga iz grada Krеmsa (1621–1737) kojе pružaju informacijе o trgovcima i njihovim aktivnostima u važnom trgovačkom srеdištu nadomak Bеča. Baza sadrži 28 tomova knjiga, a dodatno su dostupni i podaci o rеgionalnom porеklu učеsnika u trgovinskim transakcijama, sa višе od 21.000 unosa. Za očitavanjе i prеglеd pojеdinačnih knjiga korišćеn jе softvеr otvorеnog koda IIIF Manifest. Druga faza projеkta započеta jе 2013. godinе obradom Carinskih protokola grada Ašah 1627–1775 (Aschacher Mautprotokolle), najobimnijih i najznačajnijih izvora za istoriju ranе modеrnе trgovinе na području Gornjеg Podunavlja. Trеći sеgmеnt prеdstavljaju istraživanja koja su u toku i čiju okosnicu čini obrada trgovačkih protokola u kojima su od 1725. godinе rеgistrovana trgovačka društva sa sеdištеm u Bеču. Porеd digitalno obrađеnih i indеksiranih izvora, na sajtu su u posеbnim odеljcima izložnе i propratnе opsеžnе bibliografijе i kolеkcija prеporučеnih linkova.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2023, str. 110-111.
Roy Rosenzweig Center for History and New Media, George Mason University 2019, Mapping Early American Elections <https://earlyamericanelections.org> (8. XI 2022).
Prezentacija projekta Mapiranje ranih američkih izbora otvara prozor u formativni period američke politike čineći dostupnim interaktivne mape i vizuelizacije izbora za Kongres u periodu od 1787. do 1825. godine. Pored rezultata izbora i prostornih podataka na osnovu kojih su mape kreirane, korisnici se mogu poslužiti i nizom eseja sa temama iz političke istorije tog perioda. Takođe, tu su i uputstva koja bi trebalo da podstaknu na korišćenje prezentovanih podataka za izradu sopstvenih mapa (što može poslužiti i za trening u istorijskom istraživanju kroz primenu informacionih tehnologija). Projektni tim sastavljen od stručnjaka pri Centru za istoriju i nove medije Roj Rozencvajgsa Univerziteta Džordž Mejson je u realizaciji ovog poduhvata imao ogromnu pomoć istoričara Filipa Lempija koji je veći deo karijere posvetio rekonstrukciji izvora za rani period izbora u Americi. Ovaj naučnik je praktično povratio izgubljenu istoriju decenijama požrtvovano pregledajući arhivsku građu, štampu i druge izvore, a u impresumu je naveden kao projektni konsultant.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2022, str. 100-101.
Anemi – Digital Library of Modern Greek Studies <https://anemi.lib.uoc.gr> (25. X 2022).
Anemi – Digital Library of Modern Greek Studies
Digitalna biblioteka modernih grčkih studija je pokrenuta još 2006. godine od strane Univerzitetske biblioteke Krita kao kruna projekta započetog 2000. godine. Obogaćivanja sadržaja Biblioteke je nastavljano sve do maja 2009. godine. Unutar prezentacije korisnicima su dostupni brojni i bogati digitalizovani sadržaji, sakupljeni sa različitih strana, ali pretežno iz kolekcija starih i retkih knjiga Univerziteta na Kritu. Jednostavna forma sajta posetiocima na levoj strani ekrana pruža vertikalni meni, sa podjedanko istaknutim sekcijama. Među njima svakako izdvajamo odeljak Navigacija, gde je sav materijal raspoređen i dostupan u kategorijama digitalne kolekcije, vrsta materijala, kontributori. Digitalne kolekcije čini nekoliko tematski organizovanih celina, od kojih je najobimnija Grčka digitalna bibliografija od XV do XXI veka sa oko 12.500 jedinica, odnosno dostupnih knjiga u digitalnom obliku. Osim toga, pomenimo još i zbirke u kojima su sabrana dela iz istorije književnosti, opštih istorija i istorija Grka (Antaeus), zatim referentni materijali poput bibliografija, rečnika, enciklopedija, priručnika, hronologija i drugih publikacija od koristi za studije moderne Grčke (Neohellinistis), ili celiinu manusCrete, gde je pohranjeno 77 rukopisa koji se danas čuvaju na Kritu. Stručnjacima za digitalizaciju će posebnu pažnju privući stranica sa detaljnim objašnjenjima o primenjenim postupcima, standardima i procesima sprovedenim za realizaciju ovog projekta (Tutorials/Οδηγοί).
Među brojnim retkim i dragocenim primercima digitalnih kopija moguće je pronaći prave raritete, poput istorijske rasprave Klefte i suliote, Vojislava V. Rašića, štampane u Beogradu 1892. godine. Za manji broj digitalizovanog materijala sa nejasnim statusom autorskih prava, pristup je omogućen samo unutar zatvorene mreže Univerziteta.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2022, str. 99-100.
Istorijski arhiv Beograda, Jevrejska digitalna zbirka <https://jdz.arhiv-beograda.org/> (2. III 2021).
Nastala kao rezultat trogodišnjeg istraživanja fondova i zbirki Istorijskog arhiva Beograda Jevrejska digitalna zbirka od 2021. godine je dostupna preko namenski kreirane internet prezentacije u režimu otvorenog pristupa. Nakon pregledanja, izdvajanja, analitičke obrade i skeniranja većine od oko 60 hiljada predmeta, stvorena je jedinstvena tematska celina koja se odnosi na život beogradskih Jevreja od kraja XVIII do polovine XX veka. Kao rezultat finalne digitalne obrade arhivske građe omogućena je napredna pretraga, koja osim pretrage prema unetoj frazi takođe poseduje filtraciju prema dvadesetak ponuđenih tema, fondu/zbirci, pojmovnom registru i zanimanju, godini nastanka. Celokupan sadržaj sajta, uključujući i analitičke opise predmeta dat je na srpskom i engleskom jeziku. Tematski odabir građe uključuje i predmete u vezi sa holokaustom, a zajedno sa ranije kreiranom bazom podataka zatočenika logora Sajmište Arhiva Beograda, čini zaokruženi okvir za istraživanje tragične sudbine beogradskih Jevreja. Kao rezultat ovog arhivističkog poduhvata možemo reći da je nastala jedinstvena digitalna platforma koja po prvi put, ne samo u regionalnim okvirima, praktično omogućava istraživanje pojedinih tema bez ikakvog fizičkog prisustva na mestu u kojem je građa pohranjena. Svakako da bi ovaj impresivan rezultat bio pojačan da su na sajt osim postojeće male galerije dokumenata uvršteni i neki dodatni propratni sadržaji, poput prigodnih članaka, odabrane bibliografije, interakcije sa korisnicima, ili objava o registrovanim istraživanjima nastalim na osnovu ovde dostupne građe.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2021, str. 97-98.
The International Institute of Social History (IISH/IISG), <https://iisg.amsterdam/en> (3. II 2022).
Veb prezentacija Međunarodnog instituta za socijalnu istoriju u Amsterdamu sadrži nekoliko značajnih i korisnih odeljaka koji korespondiraju sa bogatom arhivskom, bibliotečkom i audio-vizuelnom građom koja su čuva u ovoj instituciji za proučavanje socijalno-ekonomske istorije. Pored mogućnosti detaljne pretrage i informacija o građi u formi elektronskog kataloga, gde su podaci strukturirani prema vrsti građe, arhivskim celinama i prema državama, na sajtu je omogućen pristup i drugim digitalnim sadržajima, poput pretrage onlajn kolekcija, od kojih su mnoge digitalizovane i slobodno dostupne. U podsekcijama odeljka o podacima (Data) omogućen je uvid u različite baze podataka pohranjene u sistemu Dataverse (Radni odnosi, Produkcija novca, Ruska istorijska statistika, Španski građanski rat, Jugoistočna Azija, Holandski izborni cenzus, Međunarodni klasifikacioni sistem religija i dr). Tu se nalazi i konvertor uporedne vrednosti novca (gulden i evro) i kupovne moći kroz vreme. Treba istaći i blog sajta koji je pomalo skrajnut unutar odeljka O Institutu (about iish), ali je veoma bogat objavama grupisanim u nekoliko kategorija, kao što su novosti o azijskim kolekcijma, ili publikacije i naučni rezultati nastali na temelju korišćenja kolekcija Instituta. Za oblast digitalne istorije naročito je interesantan blog o digitalnim tokovima rada (Digital Workflows Blog), ili o Međunarodnom udruženju za socijalnu istoriju (ISHA) koje je osnovano na kongresu u Sidneju 2005. godine (na ovoj stranici se mogu preuzeti/ i bilteni ISHA od 2011. do 2018. godine).
Collection Guides – IISH
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2021, str. 93-94.
Digitalna Biblioteka Matice srpske <http://digital.bms.rs/ebiblioteka/> (1. IX 2021).
Kada su Jovan Hadžić i grupa srpskih trgovaca iz Pešte 1826. godine osnovali Maticu srpsku sa formiranom bibliotekom i rukopisnim odeljenjem, sigurno da nisu mogli ni da pretpostave da će nepunih dva veka kasnije veći deo čovečanstva imati mogućnost pristupa kolekcijama biblioteke iz bilo kog dela planete, putem uređaja koji gotovo svako od nas poseduje. Smeštena u Tekelijanumu, zadužbini Save Tekelije, Biblioteka Matice srpske (BMS) je za javnost otvorena avgusta 1836. godine, a 1864. je zajedno sa sedištem Matice preneta iz Pešte u Novi Sad.
Osnivačko pismo Matice srpske
U svrhu zaštite, ali i bržeg i jednostavnijeg pristupa publikacijama, kao i sa ciljem promocije i predstavljanja bogatog fonda BMS od 2006. godine odvijaju se poslovi na digitalizaciji koji su rezultirali formiranjem Digitalne Biblitioteke Matice srpske, jedne od najvećih digitalnih biblioteka u Srbiji. Sama Web prezenacija je pokrenuta septembra 2011. Izbor građe za digitalizaciju obavlja se prema vrednosti, celovitosti, retkosti, učestalosti korišćenja i drugim važnim kriterijumima. Prioritet je dat publikacijama koje su opisane u redovnim edicijama Ćirilske rukopisne knjige BMS i Katalog starih i retkih knjiga BMS kao i izdanjima biblioteke. U Digitalnu BMS do kraja avgusta 2021. godine ukupno je uključeno 31.174 publikacije (1.727.996 digitalnih stranica). Izuzetno bogat, raznovrstan i vredan materijal na sajtu je razvrstan unutar dvadeset četiri kolekcije, a zahvaljujući detaljnoj obradi omogućena je i napredna pretraga u kombinaciji ključnih reči i izdvojenih polja. Na početnoj strani, kao neka vrsta dobrodošlice i prvog vizuelnog kontakta, ispod polja za naprednu pretragu, posetiocima je omogućen uvid u četiri namenski formirane celine sa po nekolioko naslova (Najnovija izdanja, Najpopularnija izdanja, Na današnji dan po starom kalendaru/ po novom kalendaru). Ovo je svakako pohvale vredno rešenje, uz nadu da će autori prezentacije povremeno menjati i osvežavati početni izlog sajta, naročito ako se ima u vidu veličina baze digitalnih sadržaja koja im je na raspolaganju. U tom smislu treba posebno istaći vizuelni potencijal građe smeštene unutar kolekcija fotografija, razglednica, plakata, likovnih radova, muzikalija.
O sadržajnoj vrednosti kolekcija može poslužiti podatak da je od oko 480 knjiga koje je dao srpski 18. vek na sajtu dostupno 280 naslova izuzetne vrednosti koje je sada moguće pregledati i proučavati u onlajn režimu uz pomoć opcije Prelistajte. Ovim je omogućeno da čitav niz delatnika srpskog prosvetiteljstva poput Jovana Rajića, Zaharija Orfelina, Lukijana Mušickog, Pavla Solarića, Atanasija Stojkovića, Dositeja Obradovića, Milovana Vidakovića, bude približen savremenim pokolenjima. Sa izuzezkom Dositeja Obradovića, oni su uglavnom zaboravljeni zbog spora oko modifikacije srpskog jezika i potisunuti kao protivnici reforme za koju se zalagao Vuk Karadžić. Delo Jovana Rajića, koji je utemeljio razvoj novovekovne srpske istoriografije zastupljeno je sa 32 naslova. Među njima je i znamenita četvorotomna ”Istorija raznih slovenskih naroda, posebice Bugara, Hrvata i Srba”, u svom prvom izdanju iz 1794/95, i drugom iz 1823/24. U tom svom delu Rajić je uspešno sintetisao i uveliko nadmašio dotadašnju istorijsku tradiciju, „srpskoj istoriji dao izgubljeni početak“ i u skladu sa evropskom vizijom istorije – hronloškom podelom na staro, srednje i novo doba – srpsku istoriju izvodio od prelomnog vremena Seobe naroda.
Jovan Rajić, Istorija razaznih slovenskih naroda, posebice Bugara, Hrvata i Srba,1794.
The University of Sheffield, Digital Humanities Institute, The Proceedings of the Old Bailey: London’s Central Criminal Court, 1674-1913, 2003 – 2018 <https://www.oldbaileyonline.org> (20. V 2020).
U potpunosti pretraživa digitalna kolekcija sačuvanih zapisnika sa suđenja održanih pred londonskim Centralnim krivičnim sudom od 1674. do 1913. godine, prema rečima samih autora projekta, predstavlja najveći korpus ikada objavljenih pisanih izvora o životima običnih ljudi. Baza sadrži materijal za blizu 200.000 suđenja i biografske crte za oko 2.500 muškaraca i žena pogubljenih u zloglasnom Tajburnu. Kao dodatak tekstualnom materijalu, pretraživom prema ključnim rečima i kroz napredne opcije pretrage, omogućen je pristup i digitalnim kopijama 190.000 originalnih zapisnika, biografskom materijalu i poslednjim rečima pogubljenih. Autori sajta su ponudili i savete o metodama pretraživanja ovog resursa, informacije o istorijskoj i pravnoj pozadini suda u Old Bejliju, mnoštvo istorijskih činjenica, mapa i ilustrativnog materijala za istoriju Londona, statističke preglede, rečnik manje poznatih pravnih i istorijskih termina i još niz drugih korisnih podataka. Obiman sadržaj sajta je vrunski organizovan, vizuelno i tehnički dizajniran i kao takav je ovenčan i nizom značajnih nagrada i priznanja.
Slobodan Mandić, 20. maj 2020.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2019, str. 114-115.
Falk Bretschneider, HISTORY OF PRISONS — A Selected Bibliography, 2012, <http://www.falk-bretschneider.eu/biblio/biblio-index.htm> (15. V 2020).
Proučavanje istorije zatvorskih ustanova, kao i drugih oblika zatočeništva privlači pažnju velikog broja istraživača tokom prethodnih decenija. Prezentacija istoričara Falka Bretšnajdera (Falk Bretschneider), vanrednog profesora na pariskoj Visokoj školi društvenih nauka i stručnjaka za istoriju praksi kažnjavanja i pravnih mehanizama, kao i za društvenu istoriju zatočeništva, sadrži bibliografiju koja predstavlja vodič za ono što je pisano na tu temu. Data kolekcija bibliografskih jedinica međutim ne pretenduje da bude sveobuhvatna, jer su prema rečima autora obuhvaćeni samo radovi pisani na engleskom, francuskom, nemačkom, italijanskom i španskom jeziku. Takođe je ograničena na radove koji se bave civilnim zatočeništvom i stoga ne referiše na studije o ratnom zarobljeništvu i vidovima lišavanja slobode na bazi političkog i rasnog progona (političko zatočeništvo, koncentracioni logori, izbeglički kampovi i sl). Sabrani materijal je razvrstan u nekoliko odeljaka: Izvori (izvori i bibliografije, muzeji), Opšte studije (uvodna dela, pregledi, teorija), Područja (Evropa, Severna Amerika, druga poručja), Posebne teme (arhitektura, religija, rad, studije roda, nadzor nad omladinom, osoblje, zatvorski život, reintegracija, ljudska prava), Srodne teme (drugi vidovi kažnjavanja, siromaštvo/margina, bolnice/psihijatrija/medicinsko pravo, policija, kriminologija, zatvor i film, zatvor i literatura). Pojedine odeljke autor je obogatio dodatnim linkovima, poput prezentacija odabranih muzejskih institucija, ili snimaka na Jutjubu, unutar sekcije o zatvoru i filmu, gde je na primer dat link ka snimku čuvenog nastupa Džonija Keša u kalifornijskom zatvoru San Kventin 1969. godine
Slobodan Mandić, 15. maj 2020.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2019, str. 113-114.
Voyages: The Trans-Atlantic Slave Trade Database, <http://www.slavevoyages.org> (20. I 2017).
Projekat Baza podataka transatlantske trgovine robljem nastao je s namerom da učini dostupnim rezultate višedecenijskih istraživanja o najvećem prinudnom kretanju ljudi u istoriji. Do sredine 19. veka trgovina robovima je predstavljala najvažniji demografski rezervoar za naseljavanje ispražnjenih prostora obe Amerike nakon nestanka indijanske populacije. Internet prezentacija je pripremana dve godine u zajedničkoj saradnji multidisciplinarnog tima sastavljenog od istoričara, bibliotekara, kartografa, programera i Web dizajnera i uz konsultacije sa naučnicima sa evropskih, afričkih, južnoameričkih i severnoameričkih univerziteta. Baza podataka sadrži informacije o blizu 36.000 transportovanih kontingenata robova u periodu od XVI do XIX veka, u kojima je registrovano preko deset miliona Afrikanaca (procena je da ukupan broj dostiže 12,5 miliona). Pored toga, istraživači i posetioci ovde imaju na raspolaganju i razne druge prateće sadržaje poput vodiča za razumevanje i korišćenje baze podataka i sajta, uvodnih mapa, eseja, vremenske lente i hronologije, digitalnih kopija dokumenata, bogatog ilustrativnog materijala, baze podataka afričkih imena, edukativnog materijala (planovi nastavnih časova i Web resursi), kao i veoma detaljnih podataka o samom projektu i njegovom istorijatu (počeci sakupljanja neobjavljenih izvora, njihovo kodiranje u mašinski čitljiv format i dalja automatska obrada sežu do kasnih 1960-ih godina). Projekat bi u budućnosti trebalo da uključi i segment kretanja afričkog stanovništva unutar američke trgovine robljem, jer su skorašnja istraživanja pokazala da je oko 25% dopremljenih Afrikanaca ubrzo ukrcavano na drugi brod i upućivano na neku drugu destinaciju u obe Amerike. Prezentacija je dostupna na engleskom i portugalskom jeziku.
Slobodan Mandić, 20. januar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2016, str. 137-138.
