U zborniku radova Savremeni trendovi u srpskoj istoriografiji objavljenom u izdanju Instituta za noviju istoriju Srbije pod uredništvom dr Mileta Bjelajca 2023. godine, našlo se mesta i za radove koji konkretno propituju snalaženje srpske istoriografije sa primenom novih tehnologija, digitalnih i vizuelnih. Konkretno, u radu Biljane Šimunović Bešlin ”Digitalne tehnologije i savremena srpska istioriografija” dat je osvrt i na rad autora sajta Digitalna istorija, istoričara i arhiviste Slobodana Mandića, čiji odlomak dajemo u produžetku.
U Srbiji je praksa kontinuiranog praćenja i stručnog prikazivanja istorijskih sadržaja na vebu ustanovljena prevashodno zahvaljujući informisanosti, pragmatičnosti, ali i dalekovidosti osnivača i članova Udruženja za društvenu istoriju i urednika časopisa Godišnjak za društvenu istoriju prof. Dr Milana Ristovića. Naime, jedan student istorije na beogradskom Filozofskom fakultetu, uz podršku mentora prof. dr Miroslava Jovanovića, napisao je diplomski rad o uticaju informatičke revolucije na proučavanje i nastavu istorije, pod naslovom Kompjuterizacija i istoriografija. Slobodan Mandić je odbranio diplomski rad 2005. godine, a već 2006. dobio priliku da svoja istraživanja nastavi i da rezultate redovno objavljuje u Godišnjaku. U okviru rubrike „O idejama i knjigama“ rođen je odeljak: „Prikazi sajtova (Veb adresar)“. Mandić je tokom petnaestak godina predstavio nekoliko stotina veb sajtova sa sadržajima iz oblasti istorije, kreiranih u različitim delovima sveta, posvećenih različitim temama. Od diplomskog rada nastala je elektronska knjiga koja je objavljena 2008. godine.
Iako predstavlja izuzetak, a ne pravilo, Mandićevo istraživanje govori o nadahnutosti generacije mladih istoričara čije je formativne godine obeležila informatička revolucija. Značaj Mandićevog rada ogleda se i u tome što je podstakao barem neke istoričare u Srbiji da razmatraju potencijalne probleme u vezi sa proučavanjem, ali i citiranjem sadržaja preuzetih sa veba, bez obzira da li se radi o neobjavljenoj arhivskoj građi, elektronskim verzijama naučnih radova, ili sadržajima koji nastaju na vebu, posebno na društvenim mrežama. Mandić je pokazao doslednost u opredeljenosti da istoričare u Srbiji informiše o uzornim primerima primene digitalnih tehnologija u istoriografiji, bilo da se radi o digitalnim kolekcijama istorijskih izvora ili projektima koji se mogu svrstati u digitalnu istoriografiju. Na društvenoj mreži Fejsbuk (Facebook) osnovao je javnu grupu pod nazivom Kompjuterizacija i istoriografija. Grupi se tokom desetak godina postojanja pridružilo više stotina članova, zainteresovanih za različite aspekte „uticaja i korišćenja digitalnih medija i alatki u istorijskoj praksi, prezentacijama, analizama i istraživanjima“. Kreirao je i platformu na kojoj su objedinjeni njegovi prikazi istorijskih sadržaja na vebu, uz dopune i korekcije podataka i mogućnost pretrage prikaza po oznakama i kategorijama.
Slobodan Mandić sigurno nije jedini istoričar u Srbiji koji profesionalno koristi digitalne tehnologije u svakodnevnom radu, i kao arhivista i kao aktivni istoričar na vebu. U ovom članku je istaknut kao primer koji svedoči o potrebi da se budući istoričari sa digitalnim tehnologijama upoznaju još u toku osnovnih akademskih studija. Oni koji će u bližoj ili daljoj budućnosti proučavati stvarnost u kojoj živimo moraće da se suoče i sa istorijskim izvorima koji nikada nisu postojali u analognoj formi, koji su „rođeni“ na vebu. I dalje je neizvesno da li će i kako takvi istorijski izvori biti sačuvani, a ako i budu, na koji način će biti dostupni. Jedino što se zna jeste da nastaju svakog dana u gotovo nemerljivim količinama. Može se, međutim, pretpostaviti da će istoričari u skorijoj budućnosti morati da vladaju znanjima i veštinama, neophodnim za promišljanje i razumevanje uticaja informatičke revolucije na metodologiju proučavanja istorije i istraživačku praksu, čak i ako to ne budemo zvali digitalnom hermeneutikom.
Държавна агeнция „Архиви“, Протоколи на Политбюро и на ЦК на БКП (1944–1989) <https://politburo.archives.bg/> (1. II 2024).
S obzirom na činjenicu da je savremeno bugarsko društvo više od tri decenije udaljeno od perioda četrdesetopetogodišnje vladavine kumunizma, Državna agencija ,,Arhivi“ pristupila je objavi obimne arhivske građe ranije dostupne samo nekolicini profesionalnih istoričara. Onlajn platforma Protokoli Politbiroa i Centralnog komiteta Bugarske komunističke partije sadrži preko dve stotine hiljada stranica arhivskih dokumenata raspoređenih prema decenijama u dva posebna niza. U odeljku sa Protokolima su posebno izdvojena tajna dokumenta (tzv. Odluke „B“). Kad je započet rad na ovom projektu 2011. godine uspostavilo se da arhivske građe ima mnogo više nego što je prvobitno mapirano, a nedostajući stenogrami Politbiroa pronalaženi su pojedinačnim pregledima preko 20.000 fascikli. Nakon uvida u arhivsku građu odlučeno je da se određena količina podataka za koje je procenjeno da su osetljivi isključi sa portala, ali ti dokumenti su u potpunosti dostupni u čitaonicama arhivskih ustanova. U pitanju su informacije o doušnicima državne bezbednosti, lični podaci nejavnih ličnosti, ili informacije u vezi sa njihovim zdravstvenim stanjem. Da bi uneli malo više kolorita u često jednolične i sive tonove partijskih izveštaja, autori projekta su obogatili sadržaj portala i odeljkom sa galerijama fotografija. Od dodatnih sekcija tu su još i hronološke tabele događaja u svetu prema dekadama, biografski leksikon, kao i deo sa odabranim naslovima istoriografske literature koji se odnose na ovaj period bugarske istorije.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2023, str. 101-102.
University of Zürich – Philosophy Faculty, Ad fontes <https://www.adfontes.uzh.ch/> (1. II 2024).
Onlajn program učenja sa nastavnim materijalom Univerziteta u Cirihu Ad fontes namenjen je svima koji koriste arhivsku građu i istorijske materijale u svome radu, kako studentima istorije i srodnih disciplina, tako i zainteresovanim amaterima i stručnjacima. Zamišljeno je da program pomogne korisnicima da se osposobe u čitanju, datovanju i interpretaciji rukopisnih i drugih izvora. Kurs je koncipiran u jednostavnoj formi hiperteksta sa međusobno povezanim odeljcima (Istraživanje, Obuka, Tutorial, Izvori). Zainteresovani će ovde pronaći korisna uputstva za snalaženje sa arhivskom građom pojedinih arhivskih ustanova, pomoć u vezi sa transkripcijom, datiranjem i opisom dokumenata, analizu heraldičkih simbola, itd. Prezentacija je urađena trojezično, na nemačkom, engleskom i francuskom jeziku, a svi primeri u korišćenju arhivskih izvora su uzeti iz Državnog arhiva Ciriha i susednih Arhiva manastira Ajnzideln i Državnog arhiva Argau. Od dostupnih sadržaja pomenimo još i delove posvećene transkripciji srednjovekovnih izvora, fotografskim izvorima i istoriji fotografije (Afrika u fokusu), vežbama za korišćenje građe na nemačkom, skandinavskim i drugim jezicima, zatim merama, valutama i kursevima novca, korišćenju privatnih arhiva, starim japanskim mapama itd. Treba naglasiti i to da su pojedine sekcije dostupne jedino na nemačkoj verziji sajta.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2023, str. 100-101.
The Programming Historian <https://programminghistorian.org/> (18. X 2023).
Platforma The Programming Historian ima za cilj da digitalnе mеtodе i alatе učini dostupnim istoričarima i istraživačima humanističkih nauka koji nеmaju bazična znanja u programiranju i računarskim naukama. Na sajtu su dostupni različiti članci i tutorijali koji pokrivaju tеmе poput ovladavanja programskim jеzicima (Python) i intеrfеjsom za programiranjе, povеzivanja otvorеnih podataka, mapiranja, analizе mrеžе, digitalnog publikovanja, mašinskog učеnja i dr, sa posеbnim osvrtom kako sе ovе mеtodе mogu upotrеbiti u istorijskim istraživanjima i analizama. Dostupnе lеkcijе su koncipiranе na način da budu razumljivе i počеtnicima, sa korak-po-korak upustvima i primеrima koji bi korisnicima pomogli da sе upustе u korišćеnjе digitalnih alata. Inicijalno pokrеnut još 2008. godinе od stranе dvojicе kanadskih stručnjaka koji su odlučili da napišu udžbеnik za istoričarе o programiranju i еfеktivnom korišćеnju mrеžnih rеsursa (Digital History Hacks), ovaj projеkat postajе priznat, nagrađivan i široko prеpoznat od stranе naučnе zajеdnicе. Od onlajn naučnog časopisa o mеtodologiji digitalnе istorijе, vrеmеnom izrasta u nеzaobilazan rеsurs za tu oblast. Svе lеkcijе, tutorijali i otvorеni kodovi koji su na raspolaganju prеko ovog sajta prošli su strogi sistеm provеrе, a stručni tim saradnika obuhvata nеkoliko dеsеtina stručnjaka iz Sеvеrnе i Južnе Amеrikе i Evropе. Na vеrziji sajta na еnglеskom jеziku za prеthodnih dеsеtak godina jе uključеno prеko sto tutorijala, a dostupna su i posеbna izdanja na španskom, francuskom i portugalskom jеziku. Osim odеljka sa lеkcijama, indеksiranih u višе katеgorija, na sajtu su izdvojеni i dеlovi sa dеtaljnim podacima o projеktu, prеdstojеćim događajima, tеkstovima u formi bloga, kao i otvorеnim pozivom da sе podrži projеkat.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2023, str. 109-110.
Jedna od dominantnih funkcija naučnih zajednica oduvek je bila funkcija komunikacije, čija je uloga da obezbedi razmenu informacija o istraživanjima koja su u toku, tako što će naučnike dovesti u kontakt. Nauka i napreduje zahvaljujući istraživanjima koja sprovode brojni pojedinci na brojnim mestima o povezanim problemima. Dakle, istraživači imaju potrebu da ostanu u kontaktu sa svojim kolegama da bi se informisali i da bi njih informisali o istraživanjima koja su u toku ili koja su završena. Praksa komunikacije predstavlja značajan deo života i rada istraživača.[1]
Da bismo predočili značaj savremenih sredstava komunikacije u potrazi za naučnim istinama vratićemo se, za kratko, u pedesete godine XX veka i zanimljiv slučaj dešifrovanja linearnog B pisma.
„Iako još od rane mladosti zainteresovan za filologiju Majkl Ventris je upisao studije arhitekture i postao dobar arhitekt, ali ga interesovanje za ‘minojsko pismo’ nije napustilo. Prvo je napravio pregled šta je sve učinjeno na odgonetanju tajne pisma u toku proteklih pedeset godina. Zatim je organizovao međunarodnu saradnju sa naučnicima koji su aktivno zainteresovani za ovo pismo. Pokrenuo je anketu o najvažnijim pitanjima u vezi sa jezikom i pismom i slao ju je naučnicima širom sveta. Njihove odgovore on je prevodio na engleski i sve zajedno vraćao zainteresovanim, pod šaljivim naslovom Jezici minojskog pisma. Isto tako, on je svoje Radne beleške umnožavao i slao tridesetini naučnika iz celog sveta. Tu je Ventris vršio različite klasifikacije znakova prema učestanosti, mestu gde se javljaju i dr., i na osnovu toga određivao njihovu moguću fonetsku vrednost. Postepeno i mukotrpno, posle 16. godina sistematskog rada, Ventris je prinudio neme znakove da progovore. Na njegovo veliko iznenađenje oni su progovorili na grčkom – na jednom arhaičnom grčkom dijalektu, starijem oko 1000. godina od Platona. Njegovo otkriće je uskoro sjajno potvrđeno natpisima iz Pila i gotovo jednodušno prihvaćeno od svih klasičnih filologa. Rezultate svoga dešifrovanja Ventris je objavio 1953. godine u saradnji sa tada isto tako mladim klasičnim filologom Kembridžkog univerziteta Džonom Čedvikom.“.[2]
U navedenom slučaju, više je nego upadljivo da Ventrisov rad na dešifrovanju drevnog pisma rezolutno anticipira način rada, danas dominantan i imanentan modernim sistemima komunikacije kao što su elektronska pošta (cirkularna pisma), diskusione grupe, elektronske konferencije, razni naučni forumi na Internetu koji omogućavaju ekonomičnu, veoma brzu ili direktnu komunikaciju među naučnicima širom planete. Informaciona interakcija posredovana elektronskim sistemom, „telelogovanje“ koja omogućava da se potpuno apstrahuju vreme (vremenske zone i nekompatibilnost rasporeda rada) i prostor (geografska rasejanost učesnika), danas se već uveliko koristi u svim oblastima naučnoga rada, kako prirodnih tako i humanističkih nauka.[3] Profesionalni život se sve više odlikuje povezivanjem u mrežu osoba i mašina, a različite grupe istraživača, koji pripadaju različitim institucijama i često prebivaju u različitim zemljama, formiraju „Nevidljivu akademiju“. Elektronska pošta i elektronske konferencije sve više se koriste i dovode do nastanka novih oblika pristupa saznanjima, do kolektivnog rada podržanog pomoću računara (Computer Supported Collaborative Work), odnosno do onoga što se sada u sektoru istraživanja naziva „kolabaratorijama“. U te svrhe koristi se i nova softverska platforma, odnosno softver za rad u grupi (groupware). Ti sistemi predstavljaju sisteme veštačke komunikacije, a njihovo gotovo sve dimenzije su svesno razrađene, bez stvarnog konteksta kakav postoji tokom stvarnog „fizičkog“ sastanka.[4]
Elektronska konferencija je konferencija koja se održava na računaru jedne Web lokacije umesto da se održava u nekoj konferencijskoj sali. Učesnici unose, sa određene terminalske opreme povezane sa računarom, tekstove i druge objekte u raspravu. U osnovi elektronski sastanak predstavlja skup oglasnih tabli, od kojih se svaka odnosi na posebnu temu. Moguće je sa Interneta preuzeti najnovije poruke za koje ste zainteresovani; pripremiti na njih odgovore, potom ponovo odete na Internet i svoje poruke postavite na odgovarajuće table gde ih drugi mogu uzeti i pročitati. Dodatna prednost Web sastanaka je da su multimedijalni i nisu ograničeni samo na tekstualnu komunikaciju.[5]
Tehnologija elektronske komunikacije može da bude efikasno sredstvo u okviru ranije uspostavljenih odnosa (na primer, članovi udruženja istoričara, saradnicu u okviru nekog istraživačkog projekta, nastavnici u okviru određene obrazovne grupacije), ali takođe može biti podsticajna u uspostavljanju komunikacije u smislu razmene podataka i stručnih ideja između ljudi koji se uopšte ne poznaju.[6]
Odličan primer interkacije osoba-računar-osoba (O-R-O) koja omogućava opisanu vrstu komunikacije predstavlja H-Net diskusiona mrežna lista (H-Net Discussion Networks), uspostavljena 1993. godine,[7] naročito aktivna tokom 1990-ih godina, a koja povezuje nastavnike, profesore, studente, istraživače iz raznih oblasti istorijskog istraživanja, u razmeni ideja i materijala.
Po rečima samih urednika: „diskusijom su obuhvaćeni svi aspekti akademskog života – istraživanje, nastava, nove i stare kontraverze“.[8] Svojevremeno smo prebrojali preko 150 diskusionih lista posvećenih raznim temamatskim oblastima kao što su: istorija i nasleđe 1960-ih godina, primarni izvori za afričke studije, Udruženje za istoriju i kompjuterizaciju, britanska i irska istorija, antisemitizam, istorija umetnosti, istorija detinjstva i mladosti, demografska istorija, istorija diplomatije i međunarodnih odnosa, istorija obrazovanja, etnička i imigrantska istorija, istorija filma, Francusko Carstvo i kolonijalizam, nemačko-američke i nemačko-kanadske studije, nemačka istorija, filozofija istorije, istorija seksualnosti, istorija Svetog Rimskog Carstva, intelektualna istorija, japanska istorija i kultura, radnička istorija, pravna istorija, moderna i savremena istorija Mediterana, muzeologija, politička istorija SAD, istorija grada, istorija sela i agrikulturna istorija, istorija Rusije, istorija nauke medicine i tehnologije, vojna istorija, skandinavska istorija, srednjoevropska kultura i istorija od vremena Habzburga do današnjih dana, ekonomska istorija i istorija ekonomije, itd.[9] Lako se da uočiti da diskusione liste odlično reflektuju aktuelna kretanja i tendencije koje iskazuje moderno istorijsko istraživanje. tj. da su temama obuhvaćene sve oblasti i područja delokruga istoričara: od izučavanja političke istorije, preko ekonomije, tehnologije, do društvene istorije, istorije ideja i dr.
Valjalo bi istaći i da se u okviru svake liste nalazi arhiva registrovanih poruka, tj. elektronske prepiske, koja može biti interesantna i kao svojevrsni istorijski izvor. Na primer, u okviru liste za istoriju diplomatije i međunarodnih odnosa nalazi se arhivirani materijal za period od juna 1993. godine, a za listu Udruženja za istoriju i kompjuterizaciju prepiska je dostupna za period od avgusta 1997. godine do današnjeg dana. Arhivu ju moguće sortirati prema datumu, autoru, ili tematskoj oblasti. Tako smo za dan 13. mart 2005. godine pronašli arhivirano elektronsko pismo od interesa za naše istraživanje u kojem Roj Rozencvajg (Roy Rosenzweig), direktor Centra za istoriju i nove medije (http://chnm.gmu.edu), poziva istoričare na dijalog o tome da li su i u kolikoj meri digitalni izvori uticali na njihova istraživanja i na koje su probleme nailazili koristeći materijal preuzet sa Web-a. Da li istoričari za pisanje svojih disertacija, knjiga ili članaka koriste onlajn dostupan materijal, a posebno interesovanje je pokazano za primere gde su se digitalni izvori i sredstva pokazali od koristi za istraživanje i prikupljanje podataka, a što nije bilo moguće uraditi pre deset ili dvadeset godina.[10]
Kada govorimo o diskusionim grupama spomenimo i nekada veoma aktivnu grupu Balkan Academy News (BAN), elektronski forum koji je svojevremeno okupljao nekoliko hiljada naučnika, studenata, specijalista iz raznih oblasti zainteresovanih za razmenu informacija o stručnoj literaturi, periodici, i ostalim vidovima akademske saradnje u vezi sa proučavanje Balkana i Jugoistočne Evrope. Članovi ovog elektronskog foruma redovno su dobijali obaveštenja putem elektronske pošte o tekućim zbivanjima, mogućnost da se uključe u neki od najavljenih projekata, ali i da kontaktiraju ostale članove, pojedinačno, ili putem cirkularnog elektronskog pisma.[11] Naravno, mogućnost pristupa forumu je potpuno slobodna i globalna, tako da u njemu participiraju zainteresovani iz celog sveta. Tako je, na primer, svaki registrovani član obavešten elektronskim pismom da je Odeljenje za istoriju na Mekgil Univerzitetu u Kanadi raspisalo konkurs za asistenta-profesora istočnoevropske istorije, kao i o uslovima konkursa.[12]
Interesantnu oblast elektronske komunikacije predstavlja i „školovanje na daljinu“ (e-learning). Obrazovanje na daljinu može da se definiše kao „metoda podučavanja i obuke koja je osmišljena tako da prevazilazi vremenske i prostorne barijere, na način što studentima omogućava da studiraju u svojim domovima ili lokalnim ustanovama, često upravo na način koji njima najviše odgovara, i to putem korišćenja materijala, koji su dostupni elektronski ili preko elektronske pošte.“[13] Ovaj vid obrazovanja u poslednjih desetak godina uzima sve više maha, iako o nekom potiskivanju tradicionalne nastave ne može biti govora. Jedan takav program pod nazivom “Romanian-American Internet Teaching Project” svojevremeno je pokrenula američka ambasada u Bukureštu, a finansijski podržala 3Com Romania. Program je ponudio mogućnost rumunskim profesorima da drže predavanja na univerzitetima Amerike koristeći usluge telekonferencije preko Interneta.[14] Koliko je nama poznato, od strane naših istoričara prvi je iskoristio mogućnosti virtuelne nastave dr. Dušan T. Bataković, koji je za vreme sankcija održao nekoliko časova, da bi potom studenti sa Unuverziteta u Virdžiniji postavljali pitanja a on odgovarao e-poštom. O virtuelnosti ovoga događaja govori i činjenica da je profesor ovih studenata, koji je i animirao čitav događaj za to vreme boravio u Nikoziji.[15]
Bitno je napomenuti da diskusione grupe često ne moraju imati čisto naučni profil – istoričara hobista više je nego u bilo kojoj drugoj naučnoj oblasti, tako da razgovori o istoriji i istorijskim kontraverzama na Internetu, često za svoj jedini cilj imaju da zabave posetioce određenog sajta.[16] Međutim, videli smo da je glavni junak priče o dešifrovanju Lineara B po zanimanju bio arhitekta, koji je odlično organizovao komunikaciju tokom svoga istraživanja. Da li bi Ventris uz pomoć Web-a i elektronske pošte svoj rad krunisao tako značajnim otkrićem u znatno kraćem vremenskom intervalu, pitanje je o kome teško možemo dati svoj sud, ali se nad njim, svakako, treba zamisliti. Sa druge strane, za nas je u ovom trenutku, od veoma velikog značaja da prepoznamo mogućnosti koje nam se pružaju i da ih iskoristimo u najboljoj mogućoj meri.
[1] Iv-Fransoa Le Koadik, Nauka o informacijama, Beograd 2005, с. 36.
[2] П. Илиевски, „Предговор“ у: Џон Чедвик, Микенски свет, Београд 1980, с. 12-13.
[3] Lе Koadik smatra da u ćе u okvirima društvеnih i humanističkih nauka, istraživači, koji čеsto radе sami, biti manjе naklonjеni tomе da učеstvuju u radu nеvidljivog univеrzitеta i da ćе prеdnost dati „kopanju“ po litеraturi. Iv-F. Lе Koadik, Nauka o informacijama…, s. 41.
[4] Iv-F. L. Koadik, Nauka o informacijama…, с. 41, 51-52.
[5] Iv-F. Lе Koadik, Nauka o informacijama…, с. 107; Р. Страдлинг, Настава…с. 117.
[7] Daniel J. Kohen, Roy Rosenzweig, “Exploring the History Web”, у: Digital History. A Guide to Gathering, Preserving, and Presenting the Past on the Web, <http://chnm.gmu.edu/digitalhistory/exploring/6.php> (18.XI 2005).
[8] “H-Net Discussion Networks”, у: H-Net. Humanities and Social Sciences Online, 1995-2005, 20. XI 2005,<http://www.h-net.org/lists/> (20. XI 2005).
[12] “Balkan Academic News” <balkans@gmx.net> , [balkans] Job: Eastern European History, McGill University, to balkans@yahoogroups.com, 07 Nov 2005, distribution list, 14 Nov 2005.
[13] Бланш Вулс, „Планирање доживотног континуираног стручног образовања: кроз простор и време“, у: Гласник НБС, 1/2002, Београд 2002, с. 262. U ovom radu dato jе nеkoliko modеla obrazovanja na daljinu, nеkoliko praktričnih primеra, a na samom kraju autor dajе mogućе pеrspеktivе ovog oblika obrazovanja.
[14] Cristian Miclea, Manuel Miclea, „Virtualno lice Rumunije“, у: Internet ogledalo, broj 17, Beograd 2001, с. 69.
[15] Vladana Rašić, „Diplomata zaljubljen u računare“, intervju sa Dušanom Batakovićem, у: Mikro PC World, februar 2003, с. 90
[16] Npr, jеdnom priliko sam na Intеrnеtu vidеo sajt čiji posеtioci pokušavaju da idеntifikuju put kojim sе Odisеj krеtao u svom povratku na Itaku.
Roy Rosenzweig Center for History and New Media, George Mason University, Explore your research photos – Tropy <https://tropy.org> (19. V 2023).
Odavno poznati problеm sistеmatizacijе prikupljеnih izvora i matеrijala nеophodnih za uspеšno sprovеđеnjе istoriografskih istraživanja dobija posеbnu dimеnziju u savrеmеnom dobu sa mogućnostima pohranе vеlikog broja digitialnih kopija dokumеnata. U svrhu lakšе manipulacijе dokumеntima i organizovanja prikupljеnе građе krеirana jе softvеrska alatka sa slobodnom licеncom otvorеnog koda Tropi (Tropy), originalno osmišljеna pri amеričkom Roj Rozеncvajg Cеntru za istoriju i novе mеdijе, a za čiji razvoj jе zaslužan čitav mеđunarodni tim istoričara i IT stručnjaka za razvoj softvеra. U pitanju jе program koji korisnici lako mogu prеuzеti i instalirati na svojim računarima i uz pomoć kojеg mogu lakšе prikupljati i organizovati digitalnе fotografijе snimljеnе ili prеuzеtе prilikom istraživanja. Suština jе u dobro osmišljеnim palеtama mogućnosti za organizovanjе prikupljеnog matеrijala, gdе sе digitalnim kopijama pojеdinačno ili grupno pridružuju potrеbnе informacijе, koristеći prilagodljivе šablonе, a kopijе sе mogu izvoziti i povеzivati sa informacijama sa drugih platformi. Zaista jеdnostavan za korišćеnjе, ovaj softvеr istraživačima zapravo pruža mogućnost organizovanja ličnog digitalnog arhiva i grupisanja skеnova u prеdmеtе, označavanjе digitalnih objеkata, dodavanjе bеlеški i oznaka, kao i brzo prеtraživanjе izvora. Kao i u slučaju razvoja drugog softvеra otvorеnog koda, za unaprеđivanjе ovog alata vеliki značaj imaju i povratnе informacijе korisnika programa i učеsnika virtualnе zajеdnicе.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2023, str. 146-147.
The International Institute of Social History (IISH/IISG), <https://iisg.amsterdam/en> (3. II 2022).
Veb prezentacija Međunarodnog instituta za socijalnu istoriju u Amsterdamu sadrži nekoliko značajnih i korisnih odeljaka koji korespondiraju sa bogatom arhivskom, bibliotečkom i audio-vizuelnom građom koja su čuva u ovoj instituciji za proučavanje socijalno-ekonomske istorije. Pored mogućnosti detaljne pretrage i informacija o građi u formi elektronskog kataloga, gde su podaci strukturirani prema vrsti građe, arhivskim celinama i prema državama, na sajtu je omogućen pristup i drugim digitalnim sadržajima, poput pretrage onlajn kolekcija, od kojih su mnoge digitalizovane i slobodno dostupne. U podsekcijama odeljka o podacima (Data) omogućen je uvid u različite baze podataka pohranjene u sistemu Dataverse (Radni odnosi, Produkcija novca, Ruska istorijska statistika, Španski građanski rat, Jugoistočna Azija, Holandski izborni cenzus, Međunarodni klasifikacioni sistem religija i dr). Tu se nalazi i konvertor uporedne vrednosti novca (gulden i evro) i kupovne moći kroz vreme. Treba istaći i blog sajta koji je pomalo skrajnut unutar odeljka O Institutu (about iish), ali je veoma bogat objavama grupisanim u nekoliko kategorija, kao što su novosti o azijskim kolekcijma, ili publikacije i naučni rezultati nastali na temelju korišćenja kolekcija Instituta. Za oblast digitalne istorije naročito je interesantan blog o digitalnim tokovima rada (Digital Workflows Blog), ili o Međunarodnom udruženju za socijalnu istoriju (ISHA) koje je osnovano na kongresu u Sidneju 2005. godine (na ovoj stranici se mogu preuzeti/ i bilteni ISHA od 2011. do 2018. godine).
Collection Guides – IISH
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2021, str. 93-94.
Doing History in Public <https://doinghistoryinpublic.org> (17. III 2021).
Blog posvećen promovisanju istorije i istorijske nauke zajednički su pokrenuli januara 2014. godine diplomirani istoričari, većinom sa Univerziteta Kembridž u Engleskoj. Osim namere da obuhvate različite istorijske periode, regione i teme, prvobitni motiv i inspiraciju za pokretanje bloga autori su iskazali u rešenosti da istraže šire značenje javnog delovanja istoričara korišćenjem društvenih mreža, stvaranjem onlajn arene za objavljivanje komentara, intervjua, eseja, i drugih kreativnih sadržaja. Takođe, proklamovana je mogućnost za sticanje veština i znanja u onlajn publikovanju i korišćenju društvenih mreža kao sredstva za istraživanje, širenje znanja i javni angažman. Prezentacija zapravo predstavlja neku vrstu elektronskog istorijskog časopisa gde su redovno objavljivani prilozi raspoređeni u nekoliko kategorija (istraživanja, istorija i aktuelnosti, prikazi knjiga, metodologija, digitalna istorija, poziv za predaju radova). Glavni deo početne strane sajta sadrži najnovije objave, a na desnoj strani su smešteni Vordpres dodaci za praćanje sadržaja putem rss čitača, imejl adrese i društvenih mreža, kao i hronološki arhivirani sadržaj i oblak oznaka (Cloud Tag). Pored izuzetne sadržajne vrednosti, ova prezentacija ima i značaj dobrog primera o mogućnostima koje se pružaju istoričarima u svrhu veće vidljivosti u javnom prostoru.
Slobodan Mandić, 17. mart 2021.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2020, str. 130-131.
Roy Rosenzweig Center for History and New Media, World History Association, World History Commons <https://www.worldhistorycommons.org> (20. II 2020).
Saradnjom Udruženja za svetsku istoriju (osnovano u Bostonu 1982), Centra za istoriju i nove medije Roj Rozencvajg i profesora Adam Kliloa (Adam Clulow), nastao je projekat Zajednička svetska istorija u vidu slobodnog obrazovnog mrežnog resursa za pristup visokokvalitetnim i recenziranim izvorima za nastavu i istraživanja na polju svetske i globalne istorije. Posetiocima sajta je omogućena pretraga i pristup bogatim kolekcijama primarnih izvora, nastavnog materijala i metoda, a posebno i prikazima koji predstavljaju svojevrsni vodič kroz onlajn resurse (za blizu dve stotine veb sajtova sa njihovim detaljnim opisima, prikazima i ocenama). Svaka od pomenutih celina je pretraživa prema geografskim, vremenskim i tematskim oznakama. Mnogi će pronaći pravo zadovoljstvo otkrivajući nove sadržaje sakupljene širom nepreglednih protranstava interneta, poput baze podataka sa govorima Fidela Kastra, Galilejevih beleški o kretanju, zbirke pisama španskog kralja Filipa II (1592–1597), kolekcije deklasifikovanih arhivskih dokumenata, virtuelne šetnje kroz istoriju Šangaja, zbirku srednjovekovnih ženskih pisama na latinskom i drugo.
Slobodan Mandić, 20. februar 2021.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2020, str. 101-102.
Stephen Robertson, Lincoln A. Mullen (Eds.), Roy Rosenzweig Center for History and New Media, Current Research in Digital History <https://crdh.rrchnm.org> (20. V 2020).
Sve zainteresovane za najnovija dostignuća i aktuelnosti iz oblasti digitalne istorije nesumnjivo će obradovati novi poduhvat stručnjaka okupljenih oko Centra za istoriju i nove medije Roj Rozencvajg sa Univerziteta Arlington u Virdžiniji. Veb prezentacija onlajn časopisa otvorenog pristupa pokrenutog 2018. godine, sa ciljem da ohrabri i podupre istraživanja u primeni digitalnih tehnologija u istorijskoj nauci, pored kvalitetnih članaka do sada objavljena dva broja, sadrži i informacije i poziv za učestvovanje na jednodnevnoj godišnjoj naučnoj konferenciji na kojoj se objavljeni članci prvobitno predstavljaju. Na ovogodišnjoj konferenciji se izlažu referati sa ciljem predstavljanja rada Digitalne laboratorije Univerziteta Ričmond i njihovog projekta Američka panorama: Atlas istorije Sjedinjenih država.
Slobodan Mandić, 20. maj 2020.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2019, str. 116.
