Beograd: dvadesete godine dvadesetog veka

Ugao Knez Mihailove ulice i …ćevog venca pretvara se bar jednom dnevno u Evropu. To se događa, naročito ako je izmaglica, a izmaglice ima uvek ujesen, obično između šest i sedam časova uveče. Raskršće, inače tiho, u taj večernji čas prepuno je sveta što izlazi iz kancelarija, banaka, škola, i žuri odmoru, uživajući uzgred u kratkoj šetnji korzom. Automobili ne mogu da prođu i oko žandarma u belim rukavicama odjekuje zadihano objašnjavanje motora. Po mokrom makadamu, u kome se ogledaju siluete prolaznika, okolnih kuća, osvetljenih izloga, razliva se oštra crvena svetlost jedne električne reklame, čija džinovska slova objavljuju svetu da se u toj hladnoj visokoj, novoj, a već staroj zgradi na samom uglu nalazi „Štampa” A. D. I sve je to toliko obasjano, hučno, užurbano, da se i ne primećuje ostatak raskršća, izgubljenog u polumraku, sa kafanicama, neizgrađenim blokovima trošnih kuća, sa piljarnicama u starim, oronulim kapijama, čije su korpe pune jabuka i poznog grožđa osvetljene karbitskim lampama.

Branimir Ćosić (1903-1934), Pokošeno polje,
(PortaLibris, Beograd, 2016), str. 222-223.

Završetak Prvog svetskog rata i proglašenje Beograda prestonicom nove jugoslovenske države 31. decembra 1918. godine najavili su novi, veoma dinamičan period u razvoju grada. Nastupa vreme obnove, demografskog, privrednog i kulturnog uspona. Dvadesetih godina XX veka Beograd doživljava veliki populacioni rast i postaje središte i najdinamičnija urbana celina nove države. Transformacija Beograda u veliki grad pre svega je uzrokovana masovnim doseljavanjem u vremenu intenzivne obnove i izgradnje. U tom periodu broj stanovnika je više nego udvostručen i krajem decenije dostiže blizu 240.000 stanovnika. Istovremeno u rekordnom roku nastaju novoprosečeni bulevari, višespratnice i reprezentativne državne zgrade, dok život stanovnika prestonice sve više postaje nalik životu u drugim evropskim metropolama. Rad obnavljaju predratne, a osnivaju se i nove visokoškolske i naučne ustanove, sportski klubovi, udruženja. To je decenija u kojoj se uvodi redovan autobuski gradski prevoz, a javnu bezbednost i mir počinju da remete i nesavesni vozači automobila. Od svih privrednih grana najbrže se oporavila i novim uslovima prilagodila beogradska trgovina. Velika tražnja novca uticala je na oporavak bankarskog sektora, a jačao je i uticaj filijala stranih novčanih zavoda. Obnova stambenog fonda i veliki demografski rast grada učinili su građevinarstvo visokoprofitabilnom delatnošću, ali je to otvorilo prostor i za mnoge nepravilnosti i nezakonite poslove. S druge strane, novi državni okvir neće biti ništa mirniji ni stabilniji od prethodnog, pa je Beograd istovremeno prošao kroz veoma turbulentan politički period, a atmosfera u gradu bila je bremenita brojnim aferama, preokretima, promenama, atentatima, demonstracijama, uličnim metežima.

Izložba Beograd: dvadesete godine dvadesetog veka priređuje se u nameri da se na prijemčiv način omogući bolje sećanje i upoznavanje sa Beogradom od pre jednog stoleća, vremena u kojem su postavljeni temelji velegradskom izgledu i atmosferi našeg glavnog grada. Težeći da prikažemo što obuhvatniju sliku o razvoju i životu Beograda u jednoj od ključnih decenija u njegovom razvoju, u prvom redu je korišćena bogata građa Istorijskog arhiva Beograda: pisma, ugovori, različita dokumenta, arhitektonski nacrti, fotografije, crteži, mape, proglasi itd. Prezentovani materijal odabran je iz tridesetak arhivskih fondova i zbirki i nudi uvid u raznolike teme: od pulsiranja političkih događaja, održavanja lokalnih izbora i uređenja grada, preko urbanizacije, umetničkih i kulturnih manifestacija, razvoja industrije, privrede, zdravstva, saobraćaja, školstva, sporta i turizma, pa sve do uvida u socijalne prilike i svakodnevni život stanovništva. U odabiru arhivske građe primat je dat novootkrivenim ili manje poznatim dokumentima ili fotografijama. Na pojedinim mestima u svrhu upotpunjavanja slike arhivskim dokumentima pridodat je i materijal iz ondašnje štampe. Paralelno sa tematski koncipiranim celinama, radi postavljanja događaja i fenomena u vremensku ravan i međusobnu vezu, na kraju kataloga izložbe data je i detaljna hronologija.