U zborniku radova Savremeni trendovi u srpskoj istoriografiji objavljenom u izdanju Instituta za noviju istoriju Srbije pod uredništvom dr Mileta Bjelajca 2023. godine, našlo se mesta i za radove koji konkretno propituju snalaženje srpske istoriografije sa primenom novih tehnologija, digitalnih i vizuelnih. Konkretno, u radu Biljane Šimunović Bešlin ”Digitalne tehnologije i savremena srpska istioriografija” dat je osvrt i na rad autora sajta Digitalna istorija, istoričara i arhiviste Slobodana Mandića, čiji odlomak dajemo u produžetku.
U Srbiji je praksa kontinuiranog praćenja i stručnog prikazivanja istorijskih sadržaja na vebu ustanovljena prevashodno zahvaljujući informisanosti, pragmatičnosti, ali i dalekovidosti osnivača i članova Udruženja za društvenu istoriju i urednika časopisa Godišnjak za društvenu istoriju prof. Dr Milana Ristovića. Naime, jedan student istorije na beogradskom Filozofskom fakultetu, uz podršku mentora prof. dr Miroslava Jovanovića, napisao je diplomski rad o uticaju informatičke revolucije na proučavanje i nastavu istorije, pod naslovom Kompjuterizacija i istoriografija. Slobodan Mandić je odbranio diplomski rad 2005. godine, a već 2006. dobio priliku da svoja istraživanja nastavi i da rezultate redovno objavljuje u Godišnjaku. U okviru rubrike „O idejama i knjigama“ rođen je odeljak: „Prikazi sajtova (Veb adresar)“. Mandić je tokom petnaestak godina predstavio nekoliko stotina veb sajtova sa sadržajima iz oblasti istorije, kreiranih u različitim delovima sveta, posvećenih različitim temama. Od diplomskog rada nastala je elektronska knjiga koja je objavljena 2008. godine.
Iako predstavlja izuzetak, a ne pravilo, Mandićevo istraživanje govori o nadahnutosti generacije mladih istoričara čije je formativne godine obeležila informatička revolucija. Značaj Mandićevog rada ogleda se i u tome što je podstakao barem neke istoričare u Srbiji da razmatraju potencijalne probleme u vezi sa proučavanjem, ali i citiranjem sadržaja preuzetih sa veba, bez obzira da li se radi o neobjavljenoj arhivskoj građi, elektronskim verzijama naučnih radova, ili sadržajima koji nastaju na vebu, posebno na društvenim mrežama. Mandić je pokazao doslednost u opredeljenosti da istoričare u Srbiji informiše o uzornim primerima primene digitalnih tehnologija u istoriografiji, bilo da se radi o digitalnim kolekcijama istorijskih izvora ili projektima koji se mogu svrstati u digitalnu istoriografiju. Na društvenoj mreži Fejsbuk (Facebook) osnovao je javnu grupu pod nazivom Kompjuterizacija i istoriografija. Grupi se tokom desetak godina postojanja pridružilo više stotina članova, zainteresovanih za različite aspekte „uticaja i korišćenja digitalnih medija i alatki u istorijskoj praksi, prezentacijama, analizama i istraživanjima“. Kreirao je i platformu na kojoj su objedinjeni njegovi prikazi istorijskih sadržaja na vebu, uz dopune i korekcije podataka i mogućnost pretrage prikaza po oznakama i kategorijama.
Slobodan Mandić sigurno nije jedini istoričar u Srbiji koji profesionalno koristi digitalne tehnologije u svakodnevnom radu, i kao arhivista i kao aktivni istoričar na vebu. U ovom članku je istaknut kao primer koji svedoči o potrebi da se budući istoričari sa digitalnim tehnologijama upoznaju još u toku osnovnih akademskih studija. Oni koji će u bližoj ili daljoj budućnosti proučavati stvarnost u kojoj živimo moraće da se suoče i sa istorijskim izvorima koji nikada nisu postojali u analognoj formi, koji su „rođeni“ na vebu. I dalje je neizvesno da li će i kako takvi istorijski izvori biti sačuvani, a ako i budu, na koji način će biti dostupni. Jedino što se zna jeste da nastaju svakog dana u gotovo nemerljivim količinama. Može se, međutim, pretpostaviti da će istoričari u skorijoj budućnosti morati da vladaju znanjima i veštinama, neophodnim za promišljanje i razumevanje uticaja informatičke revolucije na metodologiju proučavanja istorije i istraživačku praksu, čak i ako to ne budemo zvali digitalnom hermeneutikom.
Jedna od dominantnih funkcija naučnih zajednica oduvek je bila funkcija komunikacije, čija je uloga da obezbedi razmenu informacija o istraživanjima koja su u toku, tako što će naučnike dovesti u kontakt. Nauka i napreduje zahvaljujući istraživanjima koja sprovode brojni pojedinci na brojnim mestima o povezanim problemima. Dakle, istraživači imaju potrebu da ostanu u kontaktu sa svojim kolegama da bi se informisali i da bi njih informisali o istraživanjima koja su u toku ili koja su završena. Praksa komunikacije predstavlja značajan deo života i rada istraživača.[1]
Da bismo predočili značaj savremenih sredstava komunikacije u potrazi za naučnim istinama vratićemo se, za kratko, u pedesete godine XX veka i zanimljiv slučaj dešifrovanja linearnog B pisma.
„Iako još od rane mladosti zainteresovan za filologiju Majkl Ventris je upisao studije arhitekture i postao dobar arhitekt, ali ga interesovanje za ‘minojsko pismo’ nije napustilo. Prvo je napravio pregled šta je sve učinjeno na odgonetanju tajne pisma u toku proteklih pedeset godina. Zatim je organizovao međunarodnu saradnju sa naučnicima koji su aktivno zainteresovani za ovo pismo. Pokrenuo je anketu o najvažnijim pitanjima u vezi sa jezikom i pismom i slao ju je naučnicima širom sveta. Njihove odgovore on je prevodio na engleski i sve zajedno vraćao zainteresovanim, pod šaljivim naslovom Jezici minojskog pisma. Isto tako, on je svoje Radne beleške umnožavao i slao tridesetini naučnika iz celog sveta. Tu je Ventris vršio različite klasifikacije znakova prema učestanosti, mestu gde se javljaju i dr., i na osnovu toga određivao njihovu moguću fonetsku vrednost. Postepeno i mukotrpno, posle 16. godina sistematskog rada, Ventris je prinudio neme znakove da progovore. Na njegovo veliko iznenađenje oni su progovorili na grčkom – na jednom arhaičnom grčkom dijalektu, starijem oko 1000. godina od Platona. Njegovo otkriće je uskoro sjajno potvrđeno natpisima iz Pila i gotovo jednodušno prihvaćeno od svih klasičnih filologa. Rezultate svoga dešifrovanja Ventris je objavio 1953. godine u saradnji sa tada isto tako mladim klasičnim filologom Kembridžkog univerziteta Džonom Čedvikom.“.[2]
U navedenom slučaju, više je nego upadljivo da Ventrisov rad na dešifrovanju drevnog pisma rezolutno anticipira način rada, danas dominantan i imanentan modernim sistemima komunikacije kao što su elektronska pošta (cirkularna pisma), diskusione grupe, elektronske konferencije, razni naučni forumi na Internetu koji omogućavaju ekonomičnu, veoma brzu ili direktnu komunikaciju među naučnicima širom planete. Informaciona interakcija posredovana elektronskim sistemom, „telelogovanje“ koja omogućava da se potpuno apstrahuju vreme (vremenske zone i nekompatibilnost rasporeda rada) i prostor (geografska rasejanost učesnika), danas se već uveliko koristi u svim oblastima naučnoga rada, kako prirodnih tako i humanističkih nauka.[3] Profesionalni život se sve više odlikuje povezivanjem u mrežu osoba i mašina, a različite grupe istraživača, koji pripadaju različitim institucijama i često prebivaju u različitim zemljama, formiraju „Nevidljivu akademiju“. Elektronska pošta i elektronske konferencije sve više se koriste i dovode do nastanka novih oblika pristupa saznanjima, do kolektivnog rada podržanog pomoću računara (Computer Supported Collaborative Work), odnosno do onoga što se sada u sektoru istraživanja naziva „kolabaratorijama“. U te svrhe koristi se i nova softverska platforma, odnosno softver za rad u grupi (groupware). Ti sistemi predstavljaju sisteme veštačke komunikacije, a njihovo gotovo sve dimenzije su svesno razrađene, bez stvarnog konteksta kakav postoji tokom stvarnog „fizičkog“ sastanka.[4]
Elektronska konferencija je konferencija koja se održava na računaru jedne Web lokacije umesto da se održava u nekoj konferencijskoj sali. Učesnici unose, sa određene terminalske opreme povezane sa računarom, tekstove i druge objekte u raspravu. U osnovi elektronski sastanak predstavlja skup oglasnih tabli, od kojih se svaka odnosi na posebnu temu. Moguće je sa Interneta preuzeti najnovije poruke za koje ste zainteresovani; pripremiti na njih odgovore, potom ponovo odete na Internet i svoje poruke postavite na odgovarajuće table gde ih drugi mogu uzeti i pročitati. Dodatna prednost Web sastanaka je da su multimedijalni i nisu ograničeni samo na tekstualnu komunikaciju.[5]
Tehnologija elektronske komunikacije može da bude efikasno sredstvo u okviru ranije uspostavljenih odnosa (na primer, članovi udruženja istoričara, saradnicu u okviru nekog istraživačkog projekta, nastavnici u okviru određene obrazovne grupacije), ali takođe može biti podsticajna u uspostavljanju komunikacije u smislu razmene podataka i stručnih ideja između ljudi koji se uopšte ne poznaju.[6]
Odličan primer interkacije osoba-računar-osoba (O-R-O) koja omogućava opisanu vrstu komunikacije predstavlja H-Net diskusiona mrežna lista (H-Net Discussion Networks), uspostavljena 1993. godine,[7] naročito aktivna tokom 1990-ih godina, a koja povezuje nastavnike, profesore, studente, istraživače iz raznih oblasti istorijskog istraživanja, u razmeni ideja i materijala.
Po rečima samih urednika: „diskusijom su obuhvaćeni svi aspekti akademskog života – istraživanje, nastava, nove i stare kontraverze“.[8] Svojevremeno smo prebrojali preko 150 diskusionih lista posvećenih raznim temamatskim oblastima kao što su: istorija i nasleđe 1960-ih godina, primarni izvori za afričke studije, Udruženje za istoriju i kompjuterizaciju, britanska i irska istorija, antisemitizam, istorija umetnosti, istorija detinjstva i mladosti, demografska istorija, istorija diplomatije i međunarodnih odnosa, istorija obrazovanja, etnička i imigrantska istorija, istorija filma, Francusko Carstvo i kolonijalizam, nemačko-američke i nemačko-kanadske studije, nemačka istorija, filozofija istorije, istorija seksualnosti, istorija Svetog Rimskog Carstva, intelektualna istorija, japanska istorija i kultura, radnička istorija, pravna istorija, moderna i savremena istorija Mediterana, muzeologija, politička istorija SAD, istorija grada, istorija sela i agrikulturna istorija, istorija Rusije, istorija nauke medicine i tehnologije, vojna istorija, skandinavska istorija, srednjoevropska kultura i istorija od vremena Habzburga do današnjih dana, ekonomska istorija i istorija ekonomije, itd.[9] Lako se da uočiti da diskusione liste odlično reflektuju aktuelna kretanja i tendencije koje iskazuje moderno istorijsko istraživanje. tj. da su temama obuhvaćene sve oblasti i područja delokruga istoričara: od izučavanja političke istorije, preko ekonomije, tehnologije, do društvene istorije, istorije ideja i dr.
Valjalo bi istaći i da se u okviru svake liste nalazi arhiva registrovanih poruka, tj. elektronske prepiske, koja može biti interesantna i kao svojevrsni istorijski izvor. Na primer, u okviru liste za istoriju diplomatije i međunarodnih odnosa nalazi se arhivirani materijal za period od juna 1993. godine, a za listu Udruženja za istoriju i kompjuterizaciju prepiska je dostupna za period od avgusta 1997. godine do današnjeg dana. Arhivu ju moguće sortirati prema datumu, autoru, ili tematskoj oblasti. Tako smo za dan 13. mart 2005. godine pronašli arhivirano elektronsko pismo od interesa za naše istraživanje u kojem Roj Rozencvajg (Roy Rosenzweig), direktor Centra za istoriju i nove medije (http://chnm.gmu.edu), poziva istoričare na dijalog o tome da li su i u kolikoj meri digitalni izvori uticali na njihova istraživanja i na koje su probleme nailazili koristeći materijal preuzet sa Web-a. Da li istoričari za pisanje svojih disertacija, knjiga ili članaka koriste onlajn dostupan materijal, a posebno interesovanje je pokazano za primere gde su se digitalni izvori i sredstva pokazali od koristi za istraživanje i prikupljanje podataka, a što nije bilo moguće uraditi pre deset ili dvadeset godina.[10]
Kada govorimo o diskusionim grupama spomenimo i nekada veoma aktivnu grupu Balkan Academy News (BAN), elektronski forum koji je svojevremeno okupljao nekoliko hiljada naučnika, studenata, specijalista iz raznih oblasti zainteresovanih za razmenu informacija o stručnoj literaturi, periodici, i ostalim vidovima akademske saradnje u vezi sa proučavanje Balkana i Jugoistočne Evrope. Članovi ovog elektronskog foruma redovno su dobijali obaveštenja putem elektronske pošte o tekućim zbivanjima, mogućnost da se uključe u neki od najavljenih projekata, ali i da kontaktiraju ostale članove, pojedinačno, ili putem cirkularnog elektronskog pisma.[11] Naravno, mogućnost pristupa forumu je potpuno slobodna i globalna, tako da u njemu participiraju zainteresovani iz celog sveta. Tako je, na primer, svaki registrovani član obavešten elektronskim pismom da je Odeljenje za istoriju na Mekgil Univerzitetu u Kanadi raspisalo konkurs za asistenta-profesora istočnoevropske istorije, kao i o uslovima konkursa.[12]
Interesantnu oblast elektronske komunikacije predstavlja i „školovanje na daljinu“ (e-learning). Obrazovanje na daljinu može da se definiše kao „metoda podučavanja i obuke koja je osmišljena tako da prevazilazi vremenske i prostorne barijere, na način što studentima omogućava da studiraju u svojim domovima ili lokalnim ustanovama, često upravo na način koji njima najviše odgovara, i to putem korišćenja materijala, koji su dostupni elektronski ili preko elektronske pošte.“[13] Ovaj vid obrazovanja u poslednjih desetak godina uzima sve više maha, iako o nekom potiskivanju tradicionalne nastave ne može biti govora. Jedan takav program pod nazivom “Romanian-American Internet Teaching Project” svojevremeno je pokrenula američka ambasada u Bukureštu, a finansijski podržala 3Com Romania. Program je ponudio mogućnost rumunskim profesorima da drže predavanja na univerzitetima Amerike koristeći usluge telekonferencije preko Interneta.[14] Koliko je nama poznato, od strane naših istoričara prvi je iskoristio mogućnosti virtuelne nastave dr. Dušan T. Bataković, koji je za vreme sankcija održao nekoliko časova, da bi potom studenti sa Unuverziteta u Virdžiniji postavljali pitanja a on odgovarao e-poštom. O virtuelnosti ovoga događaja govori i činjenica da je profesor ovih studenata, koji je i animirao čitav događaj za to vreme boravio u Nikoziji.[15]
Bitno je napomenuti da diskusione grupe često ne moraju imati čisto naučni profil – istoričara hobista više je nego u bilo kojoj drugoj naučnoj oblasti, tako da razgovori o istoriji i istorijskim kontraverzama na Internetu, često za svoj jedini cilj imaju da zabave posetioce određenog sajta.[16] Međutim, videli smo da je glavni junak priče o dešifrovanju Lineara B po zanimanju bio arhitekta, koji je odlično organizovao komunikaciju tokom svoga istraživanja. Da li bi Ventris uz pomoć Web-a i elektronske pošte svoj rad krunisao tako značajnim otkrićem u znatno kraćem vremenskom intervalu, pitanje je o kome teško možemo dati svoj sud, ali se nad njim, svakako, treba zamisliti. Sa druge strane, za nas je u ovom trenutku, od veoma velikog značaja da prepoznamo mogućnosti koje nam se pružaju i da ih iskoristimo u najboljoj mogućoj meri.
[1] Iv-Fransoa Le Koadik, Nauka o informacijama, Beograd 2005, с. 36.
[2] П. Илиевски, „Предговор“ у: Џон Чедвик, Микенски свет, Београд 1980, с. 12-13.
[3] Lе Koadik smatra da u ćе u okvirima društvеnih i humanističkih nauka, istraživači, koji čеsto radе sami, biti manjе naklonjеni tomе da učеstvuju u radu nеvidljivog univеrzitеta i da ćе prеdnost dati „kopanju“ po litеraturi. Iv-F. Lе Koadik, Nauka o informacijama…, s. 41.
[4] Iv-F. L. Koadik, Nauka o informacijama…, с. 41, 51-52.
[5] Iv-F. Lе Koadik, Nauka o informacijama…, с. 107; Р. Страдлинг, Настава…с. 117.
[7] Daniel J. Kohen, Roy Rosenzweig, “Exploring the History Web”, у: Digital History. A Guide to Gathering, Preserving, and Presenting the Past on the Web, <http://chnm.gmu.edu/digitalhistory/exploring/6.php> (18.XI 2005).
[8] “H-Net Discussion Networks”, у: H-Net. Humanities and Social Sciences Online, 1995-2005, 20. XI 2005,<http://www.h-net.org/lists/> (20. XI 2005).
[12] “Balkan Academic News” <balkans@gmx.net> , [balkans] Job: Eastern European History, McGill University, to balkans@yahoogroups.com, 07 Nov 2005, distribution list, 14 Nov 2005.
[13] Бланш Вулс, „Планирање доживотног континуираног стручног образовања: кроз простор и време“, у: Гласник НБС, 1/2002, Београд 2002, с. 262. U ovom radu dato jе nеkoliko modеla obrazovanja na daljinu, nеkoliko praktričnih primеra, a na samom kraju autor dajе mogućе pеrspеktivе ovog oblika obrazovanja.
[14] Cristian Miclea, Manuel Miclea, „Virtualno lice Rumunije“, у: Internet ogledalo, broj 17, Beograd 2001, с. 69.
[15] Vladana Rašić, „Diplomata zaljubljen u računare“, intervju sa Dušanom Batakovićem, у: Mikro PC World, februar 2003, с. 90
[16] Npr, jеdnom priliko sam na Intеrnеtu vidеo sajt čiji posеtioci pokušavaju da idеntifikuju put kojim sе Odisеj krеtao u svom povratku na Itaku.
Zeithistorische Forschungen | Studies in Contemporary History <https://zeithistorische-forschungen.de/> (23. II 2022).
Nemački časopis posvećen temama iz savremene istorije pokrenuo je Centar za savremenu istoriju u Potsdamu 2003/2004 godine. Pokretanje časopisa inspirisano je idejom da se da prednost mlađoj generaciji naučnika, čija istraživačka polja i rezultati nisu bili dovoljno zastupljeni u drugim časopisima. Pored toga, prvi urednici, istoričari Konrad Jarauš (Konrad H. Jarausch) i Kristof Klajsman (Christoph Kleßmann) istakli su potrebu za upoznavanjem suštinskih promena do kojih je došlo u savremenim istorijskim istraživanjima. Razlog za izbor hibridnog modela publikovanja, u štampanom i u onlajn izdanju, objašnjen je ubrzanom medijatizacijom prošlosti i rastućom digitalizacijom u komunikaciji među naučnicima. Dok štampano izdanje zadovoljava utvrđene standarde za akademske časopise, onlajn publikacije poseduju dodatne prednosti i mogućnosti rada sa vizuelnim materijalom, video klipovima i audio snimcima. Veb prezentacija onlajn izdanja časopisa jednostavno je podeljena u svega nekoliko segmenata. Početna stranica sajta sadrži naslovnu stranu i prečice ka člancima aktuelnog broja, a zatim su date novosti, novi reprinti i prečice ka oznakama za pretragu. Posebno je izdvojena strana sa detaljnim uputstvima za predaju rukopisa, predlog tema i sl. Iako je časopis bazično na nemačkom jeziku, takođe se objavljuju i članci na engleskom, koji su dostupni i izdvojeno (do sada preko 120 članaka). Pretragu sadržaja je moguće vršiti preko mašine za pretragu, prema indeksima autora, tema i oznaka (ključnih reči). Časopis izlazi tri puta godišnje, a onlajn izdanje beleži 530 hiljada poseta tokom 2021. godine (360 hiljada u 2020. god). Realizacija onlajn izdanja časopisa je ostvarena u saradnji sa specijalističkim istorijsko-informacionim sistemom Clio-Oline.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2021, str. 94-95.
Digitalna Biblioteka Matice srpske <http://digital.bms.rs/ebiblioteka/> (1. IX 2021).
Kada su Jovan Hadžić i grupa srpskih trgovaca iz Pešte 1826. godine osnovali Maticu srpsku sa formiranom bibliotekom i rukopisnim odeljenjem, sigurno da nisu mogli ni da pretpostave da će nepunih dva veka kasnije veći deo čovečanstva imati mogućnost pristupa kolekcijama biblioteke iz bilo kog dela planete, putem uređaja koji gotovo svako od nas poseduje. Smeštena u Tekelijanumu, zadužbini Save Tekelije, Biblioteka Matice srpske (BMS) je za javnost otvorena avgusta 1836. godine, a 1864. je zajedno sa sedištem Matice preneta iz Pešte u Novi Sad.
Osnivačko pismo Matice srpske
U svrhu zaštite, ali i bržeg i jednostavnijeg pristupa publikacijama, kao i sa ciljem promocije i predstavljanja bogatog fonda BMS od 2006. godine odvijaju se poslovi na digitalizaciji koji su rezultirali formiranjem Digitalne Biblitioteke Matice srpske, jedne od najvećih digitalnih biblioteka u Srbiji. Sama Web prezenacija je pokrenuta septembra 2011. Izbor građe za digitalizaciju obavlja se prema vrednosti, celovitosti, retkosti, učestalosti korišćenja i drugim važnim kriterijumima. Prioritet je dat publikacijama koje su opisane u redovnim edicijama Ćirilske rukopisne knjige BMS i Katalog starih i retkih knjiga BMS kao i izdanjima biblioteke. U Digitalnu BMS do kraja avgusta 2021. godine ukupno je uključeno 31.174 publikacije (1.727.996 digitalnih stranica). Izuzetno bogat, raznovrstan i vredan materijal na sajtu je razvrstan unutar dvadeset četiri kolekcije, a zahvaljujući detaljnoj obradi omogućena je i napredna pretraga u kombinaciji ključnih reči i izdvojenih polja. Na početnoj strani, kao neka vrsta dobrodošlice i prvog vizuelnog kontakta, ispod polja za naprednu pretragu, posetiocima je omogućen uvid u četiri namenski formirane celine sa po nekolioko naslova (Najnovija izdanja, Najpopularnija izdanja, Na današnji dan po starom kalendaru/ po novom kalendaru). Ovo je svakako pohvale vredno rešenje, uz nadu da će autori prezentacije povremeno menjati i osvežavati početni izlog sajta, naročito ako se ima u vidu veličina baze digitalnih sadržaja koja im je na raspolaganju. U tom smislu treba posebno istaći vizuelni potencijal građe smeštene unutar kolekcija fotografija, razglednica, plakata, likovnih radova, muzikalija.
O sadržajnoj vrednosti kolekcija može poslužiti podatak da je od oko 480 knjiga koje je dao srpski 18. vek na sajtu dostupno 280 naslova izuzetne vrednosti koje je sada moguće pregledati i proučavati u onlajn režimu uz pomoć opcije Prelistajte. Ovim je omogućeno da čitav niz delatnika srpskog prosvetiteljstva poput Jovana Rajića, Zaharija Orfelina, Lukijana Mušickog, Pavla Solarića, Atanasija Stojkovića, Dositeja Obradovića, Milovana Vidakovića, bude približen savremenim pokolenjima. Sa izuzezkom Dositeja Obradovića, oni su uglavnom zaboravljeni zbog spora oko modifikacije srpskog jezika i potisunuti kao protivnici reforme za koju se zalagao Vuk Karadžić. Delo Jovana Rajića, koji je utemeljio razvoj novovekovne srpske istoriografije zastupljeno je sa 32 naslova. Među njima je i znamenita četvorotomna ”Istorija raznih slovenskih naroda, posebice Bugara, Hrvata i Srba”, u svom prvom izdanju iz 1794/95, i drugom iz 1823/24. U tom svom delu Rajić je uspešno sintetisao i uveliko nadmašio dotadašnju istorijsku tradiciju, „srpskoj istoriji dao izgubljeni početak“ i u skladu sa evropskom vizijom istorije – hronloškom podelom na staro, srednje i novo doba – srpsku istoriju izvodio od prelomnog vremena Seobe naroda.
Jovan Rajić, Istorija razaznih slovenskih naroda, posebice Bugara, Hrvata i Srba,1794.
Doing History in Public <https://doinghistoryinpublic.org> (17. III 2021).
Blog posvećen promovisanju istorije i istorijske nauke zajednički su pokrenuli januara 2014. godine diplomirani istoričari, većinom sa Univerziteta Kembridž u Engleskoj. Osim namere da obuhvate različite istorijske periode, regione i teme, prvobitni motiv i inspiraciju za pokretanje bloga autori su iskazali u rešenosti da istraže šire značenje javnog delovanja istoričara korišćenjem društvenih mreža, stvaranjem onlajn arene za objavljivanje komentara, intervjua, eseja, i drugih kreativnih sadržaja. Takođe, proklamovana je mogućnost za sticanje veština i znanja u onlajn publikovanju i korišćenju društvenih mreža kao sredstva za istraživanje, širenje znanja i javni angažman. Prezentacija zapravo predstavlja neku vrstu elektronskog istorijskog časopisa gde su redovno objavljivani prilozi raspoređeni u nekoliko kategorija (istraživanja, istorija i aktuelnosti, prikazi knjiga, metodologija, digitalna istorija, poziv za predaju radova). Glavni deo početne strane sajta sadrži najnovije objave, a na desnoj strani su smešteni Vordpres dodaci za praćanje sadržaja putem rss čitača, imejl adrese i društvenih mreža, kao i hronološki arhivirani sadržaj i oblak oznaka (Cloud Tag). Pored izuzetne sadržajne vrednosti, ova prezentacija ima i značaj dobrog primera o mogućnostima koje se pružaju istoričarima u svrhu veće vidljivosti u javnom prostoru.
Slobodan Mandić, 17. mart 2021.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2020, str. 130-131.
Historiografija.hr – Portal hrvatske historiografije, <http://www.historiografija.hr> (20. XI 2011).
Portal hrvatske istoriografije suštinski je koncipiran po jednostavnom ključu, a u formi pružanja svih relevantnih informacija i sadržaja bitnih za proučavanje hrvatske istorije, kao i u funkciji bolje komunikacije unutar naučne zajednice. Posetici sajta ovde mogu pronaći sistematizovani pregled hrvatskih naučnih i studentskih časopisa, arhiva, biblioteka i muzeja, naučno-istraživačkih instituta i projekata, strukovnih udruženja, izdavačkih kuća. Naročito treba istaći tri odeljka sa naslovne strane, a to su Novosti, pomoću kojih je moguće pratiti aktuelna dešavanja, kao i Prikaze knjiga, časopisa i skupova i E-publikacije. Posebnu pogodnost korisnicima sajta predstavlja mogućnost dobijanja informacija putem nekog od RSS čitača, kao i posredstvom društvenih mreža.
Slobodan Mandić, 20. novembar 2011.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2011, str. 121.
New Books in History. Discussions with Historians about their New Books, <http://newbooksinhistory.com> (20. XI 2011).
Prezentacija New Books in History prvenstveno je fokusirana na razgovore sa istoričarima o njihovom radu, a naročito o njihovim novim knjigama. Naslovna strana sadrži članke poređane obrnutim hronološkim redosledom, a pri vrhu stranice nalazi se i link sa spiskom svih do sada obavljenih intervjua, počevši sa najstarijim iz januara 2008. godine. Naročito je važno istaći da se svaki članak zapravo sastoji od uvodnog teksta autora intervjua i razgovora koji je dat isključivo u audio MP3 formatu, a kojeg je moguće i preuzeti. Svakome ko želi da prati aktuelne novosti na području istoriografske produkcije stoga će ovo biti neka vrsta radio programa presvučenog u internet ruho, gde korisnici mogu ostavljati i svoje komentare na dostupni sadržaj. Treba napomenuti i da je sajt zapravo deo šire mreže The New Books Network koja prestavlja konzorcijum podkastova i gde se mogu pronaći audio intervjui sa autorima iz praktično svih oblasti izdavaštva.
Slobodan Mandić, 20. novembar 2011.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2011, str. 120.
DIACRONIE. Studi di Storia Contemporanea, <http://www.studistorici.com/> (15. XI 2011).
Italijansko udruženje za izučavanje savremene istorijeDiacronie osnovano je u Bolonji 2008. godine u nameri da omogući slobodan i otvoren pristup različitim vrstama materijala u digitalnom obliku pomoću kojih će podupirati i promovisati naučna istraživanja. Istovremeno, na sajtu se redovno objavljuju informacije o raznim događanjima, publikacijama i onlajn resursima iz oblasti istoriografije. Početkom 2010. godine pokrenut je i elektronski časopis Diacronie, koji izlazi kvartalno, sa prvenstvenim ciljem da stimuliše diskusiju i saradnju među naučnicima, posebno mlađim, kao i interakciju među različitim naučnim oblastima, metodama istraživanja i analizama istorijskih izvora. Osim toga, u obradi pojedinih tema, kako u interpretaciji istoriografskih rezultata, tako i u radu na istorijskim izvorima, urednici i autori podržavaju i istraživanje stvarnosti koja nas okružuje. Ovaj projekat zapravo kao svoje izvorište ima uverenje da su nove tehnologije i razvoj interneta rezultirali bitnim promenama u studijama humanističkih nauka, kako u smislu produkcije radova, tako i u značajnom širenju područja istraživanja. Uočeno je i da ove inovacije, iako uveliko priznate u naučnoj zajednici, ipak ne dobijaju puni legitimitet i primenu u okviru akademskih krugova i istraživačkih institucija. Iz tog razloga kao jednu od svojih ideja oni ističu i potrebu za istraživanjem potencijala koji se odnose na koncept Web-a i „širenja socijalizacije”, među samim naučnicima i istraživačima, ali i među različitim vrstama auditorijuma. Ovakve tendencije interaktivnosti mogu značajno poboljšati kritičnu funkciju znanja proizvedenog u istoriografskim okvirima koja se mora zasnivati na slobodi pristupa sadržajima i slobodnoj diskusiji.
Slobodan Mandić, 15. novembar 2011.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2011, str. 118.
Inštitut za novejšo zgodovino, SISTORY – Zgodovina Slovenije, <http://www.sistory.si/index.php> (05. XII 2010).
Portal slovenačke istoriografije Sistory, ponikao kao ideja iz kruga stručnjaka na Institutu za savremenu istoriju u Ljubljani (Žarko Lazarević, Igor Zemljič, Jera Vodušek Starič, Nina Vodopivec, Mojca Šorn), od 2008. godine redovno dopunjava onlajn bogatu bazu digitalizovanih istorijskih izvora, naučnih rezultata, i ostalih podataka relevantih za slovenačku istoriju. Takođe, jedna od početnih namera je i da se izgradi platforma za međunarodni i interdisciplinarni dijalog koji će omogućiti veze na lokalnom, nacionalnom i međunarodnom nivou u sferi istraživanja i obrazovanja. Portal je koncipiran na način koji sasvim odgovara potrebama prezentacije ovoga tipa: dvojezična prezentacija, na slovenačkom i engleskom jeziku, krajnje jednostavnog dizajna koji ne odvlači pažnju posetioca sa onoga što je ovde glavno, a to je sadržaj. Sav materijal je pregledno organizovan i podeljen u nekoliko sekcija, vidno naznačenih u gornjem, horizontalnom meniju: Izvori; Literatura; Biografija; Istorija u školama; Istorijski citatni indeks; Linkovi i Forum. Odeljci posvećeni izvorima i literaturi već sada sadrže obilje korisnog materijala za istraživače, kako lokalne i nacionalne, tako i istorije Jugoslavije i Evrope. Napomenimo samo Statističke godišnjake Kraljevine Jugoslavije, štampane u Beogradu od 1929-1940. godine. Biografski deo sadrži odlično urađen elektronski Slovenački biografski leksikon (1925-1991) i Primorski slovenački biografski leksikon. Kako sadržajem, preglednošću materijala, tako i koncepcijom, Sistory ne samo da predstavlja značajan istoriografski domet, već istovremeno i putokaz na koji način osmisliti kvalitetan istoriografski portal.
Slobodan Mandić, 3. decembar 2010.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2010, str. 123.
Slobodan Mandić ”Prikazi sajtova (Web adrеsar)X”, u: Godišnjak za društvеnu istoriju 2, 2010, Bеograd, 2011, str. 123-127.
Philip P. Wiener (Ed.), Dictionary of the History of Ideas, Electronic Text Center at the University of Virginia Library, 1. V 2003, <http://etext.virginia.edu/DicHist/dict.html> (12. VI 2008).
Rečnik istorije ideja je elektronsko izdanje knjige originalno publikovane u Njujorku 1974. godine pod uredništvom Filipa Vinera (Philip Wiener). Uredništvo Časopisa za istoriju ideja odlučilo je da digitalizuje tekst i omogući besplatan pristup elektronskom izdanju. Kroz Rečnik je omogućena navigacija alfabetski, tematski, po autoru, kao i pretaživanje celog izdanja unošenjem željene reči ili fraze. Zbog autorskih prava elektronskim izdanjem nisu obuhvaćene mnoge ilustracije koje sadrži štampano izdanje.
Slobodan Mandić, 12. jun 2008.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1-3, 2007, str. 166-167.
