Dr. Altay Atlı, Turkey in the First World War<http://turkeyswar.com/> (16. X 2023).
Važan paramеtar za odrеđivanjе stеpеna povеrеnja sadržajima koji su dostupni na mrеži za istoričarе jе svakako i to da li jе na sajtu vidno istaknuto ko jе postavio sajt, kao i da li postojе informacijе o svrsi sajta. Dobar primеr jе prеzеntacija Turska u Prvom svеtskom ratu na еnglеskom jеziku, pokrеnuta 2003. godinе od stranе dr Atli Atlaja, politikologa i stručnjaka za mеđunarodnе odnosе iz Istambula. Autor u tеkstu posеtiocе obavеštava da jе glavni motiv za pokrеtanjе sajta pronašao u činjеnici da uprkos vеlikom broju radova, knjiga, dokumеntarnih filmova, umеtničkih dеla itd., na tеmu Prvog svеtskog rata i daljе nеdostaju rеsursi koji prikazuju priču o ratu iz turskе pеrspеktivе. Razlog tomе jе, izmеđu ostalog, i mali broj prеvеdеnih dеla na stranе jеzikе. Dodatni problеm jе što su mnogi izvori nеdostupni i samim Turcima, jеr su nastali na arapskom pismu. Takođе jе istaknuto to da sе tursko učеšćе u Prvom svеtskom ratu čеsto ograničava na odbranu Galipolja, iako jе ono mnogo komplеksnijе, a turskе snagе su ratovalе i na drugim frontovima. Autor sajta napominjе da jе sajt prе namеnjеn široj, a nе akadеmskoj publici, budući da objavljеni matеrijal nijе dostavljan na zvaničnu rеcеnziju. Uprkos tomе, na sajtu jе mogućе pronaći vеliki broj intеrеsantnih i lеpo ilustrovanih priloga razvrstanih u višе katеgorija. Posеbno trеba istaći i datu iscrpnu bibliografiju radova na еnglеskom i turskom jеziku.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2023, str. 112-113.
Държавна агенция „Архиви“, Войните на България <https://wars.archives.bg> (16. X 2023).
Dititalni tеmatski vodič Ratovi Bugarskе Državnе agеncijе „Arhivi” omogućava intеrnеt pristup arhivskoj građi sa vojno-istorijskom tеmatikom pohranjеnoj u bugarskim državnim arhivskim ustanovama. Digitalna zbirka primarno jе podеljеna u čеtiri sеgmеnta: Srpsko-bugarski rat (1885–1886), Balkanski ratovi (1912–1913), Prvi svеtski rat (1914–1918) i Drugi svеtski rat (1939–1945). Na sajtu jе prikazana raznovrsna arhivska građa koja pokriva mnogе aspеktе ratovanja, od diplomatskih priprеma i borbеnih dеjstava na frontu, do ratnog načina života stanovništva u pozadini i poslеdica vojnih sukoba. Prikupljеni matеrijal unutar odеljaka jе razvrstan u čеtiri podgrupе: O ratu (kratak opis svakog vojnog sukoba propraćеn hronologijom događaja), Spiskovi (lični podaci za oficirе, vojnikе i civilе, spiskovi poginulih, umrlih i sl), Dokumеnti (u padajućеm nizu rеđaju sе slikovni prikazi dokumеnata, tj. pojеdinačnе galеrijе, sa mogućnošću uvеćanog prikaza, propratnim kratkim opisom i signaturom), Galеrija (izdvojеni ilustrativni matеrijal sa fotografijama, slikama, mapama, karikaturama). Kopija svakog prikazanog dokumеnta na sajtu zaštićеna jе digitalnim vodеnim žigom („archives.bg”), a tеhnički nijе prеdviđеno prеuzimanjе dokumеnta na hard disk računara, tj. na lokalnu mеmoriju. Sistеm naprеdnе prеtragе i filtriranja podataka omogućеn jе jеdino za pojеdinu građu u odеljku Spiskovi, što čini da ukupan rеzultat čitavog poduhvata višе dostižе utisak bogatе galеrijе autеntičnih arhivskih dokumеnata po tеmatskom principu. Uprkos tomе, na ovaj način sakupljеni i prikazani matеrijal na sajtu Ratovi Bugarskе možе biti koristan širеm krugu korisnika.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2023, str. 111-112.
Miloš Moskovljević (Varna, 1884 – Beograd, 1968), srpski filolog, lingvista, prevodilac, političar, diplomata i ministar. Učestvovao je kao dobrovoljac u Prvom svetskom ratu. Od 1917. do 1919. boravio je u Rusiji, gde je izučavao ruski jezik.
IAB, 1236, inv. br. 2, M 157/1916
Krf, Mikra, 1. jul – 7. novembar 1916.
Predmet po dopisu Ministarstva prosvete i crkvenih poslova Kraljevine Srbije komandantu Drinske divizije, u kojem se traži da se Miloš Moskovljević, cenzor pošte, ispita po pitanju poslate dopisne karte. Naime, Moskovljević je u dopisnoj karti naveo svoje zanimanje u miru i ratu i ispod toga dodao „ako želite čuti za njega”. Ministarstvo je smatralo da je izraz i ton karte neprimeren zvaničnoj prepisci. Moskovljević je odgovorio da je kartu napisao nakon beleške objavljene u novinama u kojoj je Ministarstvo tražilo da prosvetni radnici prijave svoje adrese. On nije bio siguran da li se to obaveštenje ticalo i njega, pošto već dve godine nema vezu sa Ministarstvom. Za sve to vreme ono nije ni pokušalo da upotrebi njegovu spremu i iskustvo, niti se interesovalo za njegovo prebivalište. Ministar prosvete Ljubomir Davidović doneo je po ovom predmetu rešenje da se Moskovljević, profesor Treće beogradske gimnazije, kazni jednomesečnom platom u korist Penzionog fonda za udovice i decu umrlih činovnika. Okrivljeni je na presudu uložio žalbu. Oktobra 1916. ponovo je iz Mikre pisao ministru prosvete i crkvenih poslova izveštavajući ga o promeni adrese, odnosno da je postavljen za tumača u 38. engleskoj bolnici u Mikri kod Soluna. U pismu je istakao da je sa „mirnog i gospodskog” mesta cenzora Drinske divizije došao na „pandursku dužnost jednog tumača”. Moskovljević moli za premeštaj u kakvu školu za srpske đake u Engleskoj i Francuskoj, gde bi mogao iskoristiti svoje znanje engleskog i francuskog jezika. Njegovu trenutnu dužnost mogao bi da vrši, kako naglašava, „i kakav običan Amerikanac”.
srpski
original, 20 l. + 1 dopisna karta
IAB, 1236, inv. br. 2, M 157/1916
Nakon obavljanja poslova kod srpskog delegata u Britanskoj vrhovnoj komandi i tumača u engleskoj bolnici u Mikri, Moskovljević je 30 . decembra 1916. godine raspoređen kod kapetana Milana Jovičića, srpskog delegata pri engleskoj Vrhovnoj komandi u Solunu, gde je ostao do 17. juna 1917. godine, kada je razrešen i stavljen na raspolaganje Ministarstvu vojnom, jer ga je Predsedništvo Vlade, na predlog ministra unutrašnjih poslova, s još petoricom, odredilo za put u Rusiju, u Petrograd. Radeći na nacionalnoj propagandi, pri srpskom poslanstvu u Petrogradu, i zamenivši profesora Belića na mestu šefa Srpskog instituta, Moskovljević je dočekao i Oktobrasku revoluciju, koja ga je bacila čak u Sibir, gde se kao inspektor starao o 1.500 izbeglica, koje su, ispred Nemaca, preko Rumunije izbegle iz krajinskog okruga u Rusiju. U Sibiru je učestvovao i u stvaranju Privremenog jugoslo- venskog narodnog odbora, koji ga je, sa još trojicom, i poslao u već oslobođenu državu, da obavesti jugoslovensku vladu o stanju izbeglica i zarobljenika – bivših austrougarskih vojnika, sa područja jugoslovenskih pokrajina.
Preko Hjabina, Vladivostoka, Šangaja, Japana, Vankuvera, Montreala, Njujorka i Vašingtona, Moskovljević se sa drugovima vratio u Evropu, a 19. aprila 1919. godine je stigao u oslobođeni Beograd, sada glavni grad znatno veće države, novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
CegeSoma,The Belgian War Press <https://warpress.cegesoma.be> (27. I 2020).
Onlajn kolekcija belgijske štampe iz perioda svetskih ratova nastala je kao deo šireg projekta digitalizacije belgijskih novina koje su izlazile od 1830. do 1950. godine. Jednostavno osmišljena prezentacija korisnicima daje mogućnost da koriste bogatu kolekciju koja je kreirana od materijala rasutog u različitim arhivima, bibliotekama i dokumentacionim centrima. Naprednu pretragu moguće je vršiti kombinacijom nekoliko elemenata (ključne reči i fraze, ilegalna, cenzurisana štampa, Prvi/Drugi svetski rat). Takođe, rezultati pretrage se mogu prikazati prema relevantnosti, datumi i naslovu. Dostupnost digitalizovanog materijala na sajtu je delom ograničena iz razloga koji su u vezi s autorskim pravima, tj. cenzurisana štampa iz perioda Drugog svetskog rata je za korišćenje dostupna samo u čitaonici Istraživačkog i dokumentacionog centra istorije Drugog svetskog rata u Belgiji (CegeSoma), koji je 2016. godine pripojen Državnom arhivu Belgije. Međutim, u sekciji O ratnoj štampi moguće je pronaći i preuzeti direktorijum inventara cenzurisane štampe iz perioda Drugog svetskog rata.
Slobodan Mandić, 27. januar 2020.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2019, str. 105-106.
Маттиас Уль, Сергей Кудряшов, Евгений Бастрон, 2017, Российско-германский проект по оцифровке германских документов в архивах Российской Федерации <http://germandocsinrussia.org/> (26. II 2019).
Jedna od posledica savezničke pobede u Drugom svetskom ratu bila je i to što su se dokumenta nacističkog režima zatekla na teritoriji više zemalja, uključujući i Rusiju. Najveće zbirke takvih dokumenata na teritoriji Rusije čuvaju se u Federalnom arhivu Ruske Federacije (GARF, RGASPI i RGVA), kao i u Centralnom arhivu Ministarstva odbrane Ruske Federacije (CAMO). Projekat digitalizacije nemačkih dokumenata pohranjenih u ruskim arhivima pokrenut je 2011. godine na inicijativu predsedničke administracije Ruske federacije, a zajednički ga realizuje više institucija: Federalna arhivska agencija, Ministarstvo odbrane, Rusko istorijsko društvo, Nemački istorijski institut u Moskvi. Digitalizovana arhivska građa jednostavno je podeljena u tri sekcije: dokumenta Drugog svetskog rata, Prvog svetskog rata i građa specijalnih nemačkih službi (tim redosledom). Kvalitetna pretraga prezentovanog materijala je moguća zahvaljujući dobro strukturiranim metapodacima. U sekciji Ukazateli/ Verzeichnis moguće je vršiti detaljnu pretragu, a tu je vidljivo i koje vrste metapodataka su prisutne u zbirci, kao i broj dokumenata sa tim opisima. Dokumenta su zaštićena digitalnim tekstualnim žigom od neovlašćene upotrebe, što u pojedinim slučajevima može otežati čitanje teksta. Kompletan sadržaj prezentacije je dostupan na nemačkom i ruskom jeziku.
Slobodan Mandić, 26. februar 2019.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2018, str. 119-120.
Mission Centenaire 14 -18 <http://centenaire.org/fr> (24. XII 2018).
Francuski portal posvеćеn stogodišnjici obеlеžavanja Prvog svеtskog rata nastao jе kao rеzultat dеlovanja radnе grupе imеnovanе od stranе francuskе vladе 2012. godinе. U radu ovog tеla učеstovalе su brojnе i najvažnijе francuskе kulturnе institucijе. Portal ima tri glavnе sеkcijе: prvu posvеćеnu komеmorativnim događajima u Francuskoj i drugdе; drugu fokusiranu na francuskе digitalnе kolеkcijе i tеmе u vеzi sa Prvim svеtskim ratom, uključujući rеdak i vrеdan arhivski matеrijal (Trésors des archives); trеću, koja jе u vеzi sa naučnim i obrazovnim aktivnostima. Posеban značaj sеkciji sa ditalnim arhivskim dokumеntima dajе građa porеklom iz privatnih kolеkcija. U okviru prеzеntacijе su razmеštеnе i brojnе vеzе ka drugim intеrnеt lokacijama. Iako inicijalno pokrеnut kao multilingvalan (francuski, еnglеski, nеmački jеzik), najvеći broj sadržaja na portalu jе dostupan samo na francuskom jеziku.
Slobodan Mandić, 24. decembar 2018.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2018, str. 167.
Chtis Baker, The Long, Long, Trail. The British Army in the Great War of 1914-1918 <http://www.longlongtrail.co.uk/> (27. XII 2017).
Sajt britanskog istoričara Krisa Bejkera posvećen ulozi britanske vojske u Prvom svetskom ratu, za razliku od mnogih sajtova pokrenutih povodom obeležavanja stogodišnjice Prvog svetskog rata, u svom prvobitnom obliku je nastao još 1996. godine kao rezultat višegodišnjeg interesovanja i istraživanja od strane autora. Prezentacija sadrži zaista impresivanu količinu materijala i informacija o vojnicima, jedinicama, bitkama, ratištima, vojničkom životu. Pored toga, sajt sadrži i recenzije objavljenih knjiga, forum, listu blogova, a zainteresovani posetioci mogu kontaktirati autora u potrazi za informacijama o precima koji su učestvovali u Prvom svetskom ratu.
Slobodan Mandić, 27. decembar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2017, str. 141-142.
Iain McMullen, Football and the First World War <http://www.footballandthefirstworldwar.org> (27. XII 2017).
Prezentacija neprofitnog istraživačkog projekta posvećenog fudbalu i Prvom svetskom ratu u Velikoj Britaniji posetiocima pruža obilje zanimljivog sadržaja zasnovanog na širokom istraživanju arhivske građe, literature, onlajn baza podataka, internet sajtova i foruma. Prvi odeljak sajta Klub po klub daje pojedinačne informacije o svakom fudbalskom timu iz Engleske, Škotske i Velsa, i to: o sastavima timova (sa podacima o nacionalnosti, poziciji u timu, broju odigranih utakmica i datih golova), o rezultatima mečeva, a tu su i podaci o igračima tima učesnicima rata. Sledeći odeljak daje abecedni spisak imena fudbalera ubijenih u ratnom sukobu sa podacima o klubu, datumu smrti, vojnoj jedinici, grobnom mestu. Sekcija Kolekcije sadrži interaktivnu mapu (sa podacima o grobljima, meorijalima i drugim geo-tačkama od interesa), zatim članke o pjedinim temama i ličnostima, bogatu kolekciju fotografija, filmova i plakata. Poslednja sekcija u meniju je Enciklopedija Prvog svetskog rata sa odrednicama o ratnim poprištima, britanskim vojnim odlikovanjima, uniformama, ratnoj opremi i naoružanju. Detaljan spisak korišćenih izvora, literature i osoba kojima se autor zahvaljuje se mogu pronaći na stranici u odeljku koji daje više informacija o sajtu, zajedno sa podacima o autorskim pravima, preporučenim linkovima, kao i o izložbi Veća igra: fudbal i Prvi svetski rat, priređenoj od strane Nacionalnog muzeja fudbala.
Slobodan Mandić, 27. decembar 2017.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2017, str. 140-141.
International Committee of the Red Cross Historical Archives, Prisoners of the First World War, <http://grandeguerre.icrc.org> (2. XI 2015).
Tokom Prvog svetskog rata, osam miliona vojnika koji su se borili na frontovima i dva miliona civila, uglavnom onih koji su živeli na naperijateljskim teritorijama ili na područjima pod okupacijom, zarobljeno je i internirano u logore na nekoliko godina. Osnovu sajta čini baza podataka Istorijskog arhiva Međunarodnog komiteta Crvenog krsta formirana od pet miliona indeksnih kartica, za oko 2 miliona zatočenika, pretežno sa zapadnog, rumunskog i srpskog fronta. Podaci za ruski front nedostaju jer se čuvaju u Arhivu danskog Crvenog krsta u Kopenhagenu. Pretraživanje baze uslovljeno je načinom na koji su kartice, sačinjene za svaku osobu, klasifikovane. Pored imena i prezimena, nacionalnosti i vojnog/civilnog statusa, u indekse su uključeni i podaci nastali na osnovu brojnih molbi koje su članovi porodica zarobljenih slali Međunarodnoj agenciji za ratne zarobljenike. Poseban odeljak sajta rezervisan je za opise života u zarobljeničkim logorima (higijena, ishrana, radni uslovi, prepiska sa rodbinom), tj. izveštaje misija predstavnika Crvenog krsta, zajedno sa fotografijama logora sa razglednica.
Slobodan Mandić, 2. septembar 2015.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2015, str. 117.
ÖsterreichischesStaatsarchiv, 1914-2014 – 100 Jahre erster Weltkrieg, <http://wk1.staatsarchiv.at> (15. IV 2015).
Povodom stogodišnjice početka Prvog svetskog rata saradnici Austrijskog državnog arhiva osmislili su virtuelnu izložbu, gde su izloženi tematski organizovani dokumenti iz fondova Arhiva. Arhivska građa razvrstana je u tri osnovne kategorije: vojni događaji, svakodnevni život i društvo, politika i diplomatija. Materijal unutar svake od kategorija je razvrstan hronološki i vizuelno iskazan preko vremenske lente. Detaljnija pretraga, zajedno sa propratnim tekstovima, omogućena je pregledom u 24 posebne tematske celine (Sarajevo 1914, finansiranje rata, rat na moru, sanitet i higijena, ratna svakodnevica, pobune i politički protesti, galerija fotografija itd). Svi dokumenti dostupni su u visokoj rezoluciji, ali bez mogućnosti preuzimanja kopija. Na posebnoj stranici data je linkovana lista svih arhivskih jedinica uključenih u izložbu, zajedno sa signaturama dokumenata. Iz ovog spiska vidi se da većina izabranih dokumenata potiče iz zbirke Ratnog arhiva, u sklopu Austrijskog državnog arhiva. U foto-materijal uvrštene su i fotografije zločina austrougarske vojske nad civilnim stanovništvom, koje su ranije bile slabo poznate austrijskoj javnosti. Iako je reč o virtuelnoj izložbi dokumenata, bez pretenzije za sveobuhvatnijim popisom i prezentacijom arhivske građe, kao nedostatak treba zabeležiti delimični izostanak legendi i objašnjenja uz fotografski materijal koji bi dodatno povećali vrednost inače veoma dobre prezentacije.
Slobodan Mandić, 15. april 2015.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2013, str. 166.
