Олег Рубецкий, Сайт «Милитера» («Военная литература»)<http://militera.org/> (20. II 2022).
Ruski sajt Militera posvećen vojno-istorijskoj literaturi pokrenut je 2001. godine i danas predstavlja jednu od najobimnijih internet biblioteka na ruskom jeziku. Brojni resursi dostupni na ovoj lokaciji razvrstani su u desetak odeljaka: autori, članci, periodika, vojna alternativa i futurologija, dečja vojna književnost, usmene istorije, vojne karte i dijagrami, poezija, pionirski poduhvati. Osnovni odeljci su dopunjeni sekcijama koje su klasifikovane prema vrsti literature (primarni izvori, dnevnici i pisma, memoari, biografije, vojne istorije, istraživanja, proza, tehnika i oružije i dr). Iako dominiraju sadržaji iz vojne istorije, u veliku količinu dostupnog materijala nužno su uključeni i srodni sadržaji iz drugih oblasti, poput statistike, politike, ekonomije, ili dela iz opšte istorije. Takođe, u odeljku sa linkovima ka drugim lokacijama (Ссылки) date su poveznice sa drugim korisnim i kompatibilnim lokacijama na internetu, poput sajtova koji imaju sekcije sa digitalnim bibliotekama i onim posvećenim staroj periodici i istorijskim novinama. Sav materijal na sajtu može se slobodno preuzeti u jednom ili više formata, a za korišćenje nekih će možda biti potrebna instalacija dodatnog softvera za čitanje knjiga, poput programa SumatraPdfza otvaranje fajlova u DjVu formatu. Ovaj format je inače napravljen primarno za skladištenje skeniranih dokumenata, naročito onih koji sadrže kombinaciju teksta, crtanih linija, indeksiranih kolor slika i fotografija.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2021, str. 96-97.
Istorijski arhiv Beograda, Jevrejska digitalna zbirka <https://jdz.arhiv-beograda.org/> (2. III 2021).
Nastala kao rezultat trogodišnjeg istraživanja fondova i zbirki Istorijskog arhiva Beograda Jevrejska digitalna zbirka od 2021. godine je dostupna preko namenski kreirane internet prezentacije u režimu otvorenog pristupa. Nakon pregledanja, izdvajanja, analitičke obrade i skeniranja većine od oko 60 hiljada predmeta, stvorena je jedinstvena tematska celina koja se odnosi na život beogradskih Jevreja od kraja XVIII do polovine XX veka. Kao rezultat finalne digitalne obrade arhivske građe omogućena je napredna pretraga, koja osim pretrage prema unetoj frazi takođe poseduje filtraciju prema dvadesetak ponuđenih tema, fondu/zbirci, pojmovnom registru i zanimanju, godini nastanka. Celokupan sadržaj sajta, uključujući i analitičke opise predmeta dat je na srpskom i engleskom jeziku. Tematski odabir građe uključuje i predmete u vezi sa holokaustom, a zajedno sa ranije kreiranom bazom podataka zatočenika logora Sajmište Arhiva Beograda, čini zaokruženi okvir za istraživanje tragične sudbine beogradskih Jevreja. Kao rezultat ovog arhivističkog poduhvata možemo reći da je nastala jedinstvena digitalna platforma koja po prvi put, ne samo u regionalnim okvirima, praktično omogućava istraživanje pojedinih tema bez ikakvog fizičkog prisustva na mestu u kojem je građa pohranjena. Svakako da bi ovaj impresivan rezultat bio pojačan da su na sajt osim postojeće male galerije dokumenata uvršteni i neki dodatni propratni sadržaji, poput prigodnih članaka, odabrane bibliografije, interakcije sa korisnicima, ili objava o registrovanim istraživanjima nastalim na osnovu ovde dostupne građe.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2021, str. 97-98.
Statewide Library Electronic Doorway, Alaska’s Digital Archives <https://vilda.alaska.edu/> (9. II 2022).
Digitalni arhiv Aljaske pokrenut je sa idejom formiranja centralnog punkta za prikazivanje istorijskih fotografija, govorne istorije, pokretnih slika, mapa, dokumenata, knjiga, fizičkih objekata i drugih materijala iz arhiva, muzeja, i biblioteka SAD. Otkupljena od Rusije 1867. godine, zvanično proglašena teritorijom SAD 1912, Aljaska 1959. postaje 49 savezna država, a danas je najveća i najređe naseljena američka država. Imajući na umu da u ogromnoj količini podataka na web-u mnogi ostaju zakopani i nikad, ili retko iskorišćeni, da se neki dupliraju, a samo mali deo redovno koristi za primenu i sintezu sa drugim podacima ili stečenim znanjima, u potpunosti je opravdana ideja da se na jednom mestu združeno prikažu kolekcije o istorijskom nasleđu Aljaske, koje potiču iz fundusa različitih institucija. Kolekcija je deo portala (Statewide Library Electronic Doorway – SLED) koji obrađuje informacione resurse značajne za Aljasku. Ova elektronska kapija kojom upravljaju aljaske biblioteke na web-u je prisutna još od 1995. godine. Snalaženje u velikoj količini podataka i materijala na sajtu je omogućeno uključivanjem više parametara pretrage (institucija iz koje kolekcija potiče, tema, stvaralac, izvor, vrsta materijala). Pored lakog upoznavanja sa zanimljivim nasleđem Aljaske, ovaj web sajt pruža i odličan primer na koji način je moguće napraviti koristian i pregledan tematski orijentisan digitalni repozitorijum.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2021, str. 81-82.
Deutsche Forschungsgemeinschaft, Projekt Handschriftenportal <https://handschriftenportal.de/> (7. II 2022).
Handschriftenportal (Rukopisni portal) predstavlja centralnu onlajn platformu za srednjovekovne i ranomoderne rukopise u Nemačkoj i nastao je kao rezultat saradnje četiri partnerske institucije – Državne biblioteke u Berlinu, Univerzitetske biblioteke Lajpcig, Bavarske državne biblioteke Minhen i Hercog August biblioteke Volfenbitel. Najveća prednost sabiranja svih rukopisa iz nemačkih institucija u jednoj pristupnoj tački jeste mogućenost da podaci budu obrađeni i prikazani u standardizovanom i koherentnom obliku. Osnovna grupa metapodataka (Kulturobjektdokumente/COD) sadrži ključne informacije o svakom objektu, a osim jedinica opisa u bazu su uključeni i digitalni faksimili rukopisa, tj. informacije o digitalnim kopijama. Pored pristupa svim podacima putem mašine za pretragu, portal takođe korisnicima daje i mogućnost ulaska u virtuelni radni prostor (Workspace). Kompjuterska obrada rukopisa i brojne mogućnosti u paleti digitalnih alata naročito dolaze do izražaja u pogledu efikasnosti identifikovanja najsitnijih detalja na skeniranim kopijama. Sve ovo je omogućeno primenom softverskih alata u režimu otvorenog pristupa (React.JS, Apache solr za pretragu, Mirador3 za pregled digitalnih kopija). Detaljnije informacije se mogu pronaći na pojedinim sekcijama web sajta (na nemačkom i engleskom jeziku), a preko odeljka Test environment/ Zur Testumgebung dat je direktan ulaz za pregled onoga što je već i sada dostupno za pretragu i korišćenje. To je ujedno i rezultat prve faze projekta koji se odvijao od 2018. do 2021. godine. Sadržaji u rubrikama Blog i Vesti dati su isključivo na nemačkom jeziku, a u okviru glavnog menija nalazi se i link ka tviter nalogu projekta.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2021, str. 79-80.
ICARUS, Monasterium.net <https://www.monasterium.net/mom/home> (7. II 2022).
Digitalna platforma Monasterium koja se kontinuirano razvija od 2002. godine danas sadrži više od pola miliona primarnih izvora srednjovekovnih i ranomodernih dokumenata, iz preko 170 ustanova, iz 16 evropskih zemalja. Pokretanje i razvoj ovog projekta predstavljaju jedno od najvažnijih dostignuća Međunarodnog centra za arhivska istraživanja (ICARUS) sa centrom u Beču. Skoro milion digitalnih snimaka slobodno dostupnih na portalu primarno je pretraživo prema arhivskim fondovima razvrstanim geografski, kao i unutar nekoliko desetina tematskih kolekcija. Istraživačima srpskog srednjeg veka od posebnog su značaja sledeće kolekcije: Srpske povelje u arhivima Mađarske (1411-1481, opis i komentari na eng), Srpski srednjovekovni dokumenti u Državnom arhivu Venecije (eng), Srpski vladarski dokumеnti u Državnom arhivu Dubrovnika (1186-1479, eng), Odabrane srpske vladarske povelje XIV veka (1306-1388, nem), Povеljе gospodara Srbijе i Zеtе u cеtinjskim zbirkama (nem). Formiranje i digitalna dostupnost ovih kolekcija na prestižnom međunarodnom portalu rezultat su saradnje i učešća na nekoliko međunarodnih projekata Balkanološkog instituta SANU. U cilju aktivnijeg uključivanja korisnika u virtuelnu naučnu zajednicu, širenja njenog obrazovnog potencijala, kao i u svrhu tehničkog unapređenja platforme, omogućena je slobodna registracija putem koje je dopušten rad na uređivanju sadržaja u ulozi moderatora.
Kralj Stefan Vladislav oslobađa građane Dubrovnika od plaćanja mogoriša (taksa na vinograde) za posede u Žrnovnici, oko 1240. god.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2021, str. 78-79.
Digitalna Biblioteka Matice srpske <http://digital.bms.rs/ebiblioteka/> (1. IX 2021).
Kada su Jovan Hadžić i grupa srpskih trgovaca iz Pešte 1826. godine osnovali Maticu srpsku sa formiranom bibliotekom i rukopisnim odeljenjem, sigurno da nisu mogli ni da pretpostave da će nepunih dva veka kasnije veći deo čovečanstva imati mogućnost pristupa kolekcijama biblioteke iz bilo kog dela planete, putem uređaja koji gotovo svako od nas poseduje. Smeštena u Tekelijanumu, zadužbini Save Tekelije, Biblioteka Matice srpske (BMS) je za javnost otvorena avgusta 1836. godine, a 1864. je zajedno sa sedištem Matice preneta iz Pešte u Novi Sad.
Osnivačko pismo Matice srpske
U svrhu zaštite, ali i bržeg i jednostavnijeg pristupa publikacijama, kao i sa ciljem promocije i predstavljanja bogatog fonda BMS od 2006. godine odvijaju se poslovi na digitalizaciji koji su rezultirali formiranjem Digitalne Biblitioteke Matice srpske, jedne od najvećih digitalnih biblioteka u Srbiji. Sama Web prezenacija je pokrenuta septembra 2011. Izbor građe za digitalizaciju obavlja se prema vrednosti, celovitosti, retkosti, učestalosti korišćenja i drugim važnim kriterijumima. Prioritet je dat publikacijama koje su opisane u redovnim edicijama Ćirilske rukopisne knjige BMS i Katalog starih i retkih knjiga BMS kao i izdanjima biblioteke. U Digitalnu BMS do kraja avgusta 2021. godine ukupno je uključeno 31.174 publikacije (1.727.996 digitalnih stranica). Izuzetno bogat, raznovrstan i vredan materijal na sajtu je razvrstan unutar dvadeset četiri kolekcije, a zahvaljujući detaljnoj obradi omogućena je i napredna pretraga u kombinaciji ključnih reči i izdvojenih polja. Na početnoj strani, kao neka vrsta dobrodošlice i prvog vizuelnog kontakta, ispod polja za naprednu pretragu, posetiocima je omogućen uvid u četiri namenski formirane celine sa po nekolioko naslova (Najnovija izdanja, Najpopularnija izdanja, Na današnji dan po starom kalendaru/ po novom kalendaru). Ovo je svakako pohvale vredno rešenje, uz nadu da će autori prezentacije povremeno menjati i osvežavati početni izlog sajta, naročito ako se ima u vidu veličina baze digitalnih sadržaja koja im je na raspolaganju. U tom smislu treba posebno istaći vizuelni potencijal građe smeštene unutar kolekcija fotografija, razglednica, plakata, likovnih radova, muzikalija.
O sadržajnoj vrednosti kolekcija može poslužiti podatak da je od oko 480 knjiga koje je dao srpski 18. vek na sajtu dostupno 280 naslova izuzetne vrednosti koje je sada moguće pregledati i proučavati u onlajn režimu uz pomoć opcije Prelistajte. Ovim je omogućeno da čitav niz delatnika srpskog prosvetiteljstva poput Jovana Rajića, Zaharija Orfelina, Lukijana Mušickog, Pavla Solarića, Atanasija Stojkovića, Dositeja Obradovića, Milovana Vidakovića, bude približen savremenim pokolenjima. Sa izuzezkom Dositeja Obradovića, oni su uglavnom zaboravljeni zbog spora oko modifikacije srpskog jezika i potisunuti kao protivnici reforme za koju se zalagao Vuk Karadžić. Delo Jovana Rajića, koji je utemeljio razvoj novovekovne srpske istoriografije zastupljeno je sa 32 naslova. Među njima je i znamenita četvorotomna ”Istorija raznih slovenskih naroda, posebice Bugara, Hrvata i Srba”, u svom prvom izdanju iz 1794/95, i drugom iz 1823/24. U tom svom delu Rajić je uspešno sintetisao i uveliko nadmašio dotadašnju istorijsku tradiciju, „srpskoj istoriji dao izgubljeni početak“ i u skladu sa evropskom vizijom istorije – hronloškom podelom na staro, srednje i novo doba – srpsku istoriju izvodio od prelomnog vremena Seobe naroda.
Jovan Rajić, Istorija razaznih slovenskih naroda, posebice Bugara, Hrvata i Srba,1794.
Jevrejska digitalna biblioteka <www.jevrejskadigitalnabiblioteka.rs> (3. III 2020).
Jevrejska digitalna biblioteka u formi onlajn digitalnog repozitorijuma korisnicima omogućava otvoreni pristup za korišćenje i deponovanje publikacija i druge građe u vezi sa jevrejskim nasleđem u Srbiji, zemljama bivše Jugoslavije i šire. Repozitorijum ima za cilj prikupljanje, predstavljanje, afirmisanje i očuvanje opšteg jevrejskog verskog i svetovnog nasleđa, kulture, književnog stvaralaštva, istorije, jezika, kao i promovisanje različite bibliotečke građe i literature o Holokaustu. Ovaj značajan i pažnje vredan poduhvat nastao je na temelju saradnje Udruženja „Jevrejska digitalna biblioteka“ i Računarskog centra Univerziteta u Beogradu (RCUB). Na tehničkoj podlozi platforme namenski prilagođenog softvera otvorenog koda DSpace, usklađene sa Smernicama za repozitorijume OpenAIRE-a, iznikla je veoma sadržajna i upotrebljiva digitalna biblioteka. Na početnoj stranici prezentacije nakon opštih informacija izlistani su linkovani naslova najnovijih priloga, dok je u meniju sa desne strane omogućena pretraga prema više kriterijuma. Ispod polja za unos reči za pretragu omogućen je pregled sadržaja repozitorijuma prema tematima/oblastima, kolekcijama koje okupljaju srodnu građu, autorima, naslovima, ključnim rečima, godinama objavljivanja, tipovima dokumenata, naslovima časopisa itd. Zadovoljavajući spektar mogućnosti pretrage rezultat je deponovanja metapodataka koji opisaju publikacije, kao i izvršene kontrole od strane administratora. Interfejs prezentacije je dostupan na srpskom (ćirilica i latinica) i na engleskom jeziku.
Slobodan Mandić, 3. mart 2021.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 3, 2020, str. 131-132.
Библиотека града Београда, Дигитална библиотека града Београда <https://digitalna.bgb.rs/jsp/RcWebBrowseCollections.jsp> (8. II 2021).
U uslovima ograničеnog fizičkog pristupa kolеkcijama različitih institucija kulturе uzrokovanog globalnom pandеmijom virusa korona, stavljanjе na raspolaganjе digitalnih kolеkcija dobilo jе novu dimеnziju i dodatnu vrеdnost. Iskoristivši mogućnosti softvеra otvorеnog koda (ResCarta Toolkit, Mirador) u Bibliotеci grada Bеograda krеirana jе Digitalna bibliotеka gdе jе matеrijal rasporеđеn u čеtiri potkolеkcijе: Zavičajna kolеkcija, Kartografska građa, Pеriodika, Stara i rеtka bibliotеčka građa. Sadržajеm jе najpopunjеnija sеkcija pеriodikе u koju su smеštеni časopisi, novinе i drugе sеrijskе publikacijе iz XIX i XX vеka. Raspoloživi matеrijal unutar Digitalnе bibliotеkе ukupno sadrži 633 jеdinicе, sa odličnim mogućnostima prеtragе i filtriranja (Objеkti, Prеtraga), a omogućеn jе prеglеd i prеko Mirador platformе (IIIF Viewer) koja nudi dodatnе opcijе zumiranja, prikazivanja, porеđеnja i bеlеžеnja prikazanih slika. Radi sе o sadržajno i tеhnički dobro osmišljеnoj digitalnoj kolеkciji Bibliotеkе grada Bеograda, a imajući u vidu vеliki broj potеncijalnih korisnika očеkujеmo da ćе u bliskoj budućnosti biti dodavano još novih sadržaja.
Slobodan Mandić, 8. februar 2021.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2020, str. 104-105.
Roy Rosenzweig Center for History and New Media, World History Association, World History Commons <https://www.worldhistorycommons.org> (20. II 2020).
Saradnjom Udruženja za svetsku istoriju (osnovano u Bostonu 1982), Centra za istoriju i nove medije Roj Rozencvajg i profesora Adam Kliloa (Adam Clulow), nastao je projekat Zajednička svetska istorija u vidu slobodnog obrazovnog mrežnog resursa za pristup visokokvalitetnim i recenziranim izvorima za nastavu i istraživanja na polju svetske i globalne istorije. Posetiocima sajta je omogućena pretraga i pristup bogatim kolekcijama primarnih izvora, nastavnog materijala i metoda, a posebno i prikazima koji predstavljaju svojevrsni vodič kroz onlajn resurse (za blizu dve stotine veb sajtova sa njihovim detaljnim opisima, prikazima i ocenama). Svaka od pomenutih celina je pretraživa prema geografskim, vremenskim i tematskim oznakama. Mnogi će pronaći pravo zadovoljstvo otkrivajući nove sadržaje sakupljene širom nepreglednih protranstava interneta, poput baze podataka sa govorima Fidela Kastra, Galilejevih beleški o kretanju, zbirke pisama španskog kralja Filipa II (1592–1597), kolekcije deklasifikovanih arhivskih dokumenata, virtuelne šetnje kroz istoriju Šangaja, zbirku srednjovekovnih ženskih pisama na latinskom i drugo.
Slobodan Mandić, 20. februar 2021.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 2, 2020, str. 101-102.
Arhiv Republike Srpske, Arhipedija <http://arhipedija.com> (25. XI 2020).
Nedugo nakon pokretanja elektronskog katalog rukopisa i arhivalija u Narodnoj biblioteci Srbije, tim stručnjaka iz Arhiva Republike Srpske je lansirao Arhipediju – platformu za opis i digitalizaciju arhivskih materijala, takođe baziranu na prilagođenoj aplikaciji otvorenog pristupa AtoM („Access to Memory“). Taj softver je nastao kao rezultat višegodiše saradnje arhivskih i informatičkih stručnjaka, a do sada je našao primenu u više od dve stotine arhivskih, muzejskih i dokumentacionih ustanova i organizacija širom sveta. Pored dobro osmišljenog intefejsa i prilagođenog dizajna, Arhipediju odlikuje i izuzetna sadržajnost, sa omogućenim pristupom najaktuelnijim metapodacima, odnosno opisima fondova i zbirki i njima pripadajućem arhivskom materijalu. Funkcionalnost prilagođenog rešenja omogućava unošenje osnovnih i proširenih podataka na nivou fondova i zbirki, uz detaljnu obradu nižih jedinica i unos digitalizovanog materijala. Korisnicima je omogućena jednostavna navigacija kroz dostupan materijal uz pomoć sugerisanih kategorija, tehnika napredne pretrage i filtiriranjem rezultata (npr. sa digitalnim objektima, ili prema stvaraocu arhivske građe). Osim benefita za spoljne korisnike zainteresovane za arhivsku građu koja se čuva u arhivskim i drugim ustanovama u Republici Srpskoj, treba podvući da se izabrano sofversko rešenje istovremeno koristi i kao alat za obradu arhivskog materijala, sa neuporedivo većom fukcionalnošću i mogućnostima u odnosu na doskorašnja rešenja (lokalne baze podataka, word i excel dokumenti i sl).
Slobodan Mandić, 25. novembar 2020.
Originalno objavljeno u Godišnjaku za društvenu istoriju 1, 2020, str. 93.
